Nieprykmietnaja tonkaja knižka ŭ karyčnievaj ćviordaj vokładcy. «200 tysiač», – adziny pradaviec, u jakoha ŭ knižnym paviljonie na vulicy Janki Kupały možna znajści štości pa historyi Biełarusi, nazyvaje košt. Suma surjoznaja, heta ž nie toŭstaja bijahrafija Džobsa. Ale cikavaść da historyi, jakaja ŭzmacniłasia ŭ suviazi z ukrainskimi padziejami, dazvalaje raźvitacca z hrašyma adnosna lohka.
Zdajecca, cikavaść uzmacniłasia nie tolki ŭ mianie. Znajomyja ŭ Facebook (pradstaŭniki spartovaj śfiery) spračajucca pra miesca biełarusaŭ u VKŁ, siabar kuplaje siaredniaviečnuju mapu kniastva i viešaje jaje na ścianu ofisa, navat ułada raptam uzhadvaje pra biełaruskuju movu. Zdajecca, heta taki advarotny ruch adnosna hieorhijeŭskich stužak – viedać i pamiatać, chto my takija.
Matyŭ majho intaresu da historyi – strach. Strašna za susiedziaŭ-ukraincaŭ i strašna, što heta moža zdarycca z nami. Strašna, što «ruski śviet» moža zajavić svaje pravy i na Biełaruś. Tamu znoŭ i znoŭ pierakonvaješ siabie, što my – nie jany. Što kali my i majem dačynieńnie da hetaha śvietu, to prymusovaje, hvałtoŭnaje.
Kniha, jakuju ja nabyŭ, – «Nieviadomaja vajna» Hienadzia Sahanoviča. Paśla jaje, hetaj vajny, na terytoryi Biełarusi zastałosia mienš za pałovu nasielnictva. Kudy ŭsie padzielisia? Kaho zabili, kaho paviali ŭ pałon. Supiernik – Maskoŭskaja dziaržava. Čas dziei – siaredzina XVII stahodździa. Kniha vydadzienaja jašče ŭ 1995-m. Ciapier takija nie vydajuć. Heta čytvo – nie dla taho, kab niekaha nienavidzieć. Prosta jano dapamahaje trymać dystancyju ad niaprošanych «brackich» abdymkaŭ i dakučlivaj «brackaj» rytoryki (my sa svaim bratam asabliva nie abdymajemsia dy nie nahadvajem pastajanna adzin adnamu, što my braty – navošta hety zaklon?).
Našy prodki šmat z kim vajavali. Nie tolki z Maskvoj. Ale pomnik u Viciebsku my stavim kniaziu Alhierdu, jaki chadziŭ na maskavitaŭ. Pra pieramohu hietmana Astrožskaha havorym čaściej, čym pra Hrunvald.
Padčas ekskursii ŭ połackuju Safiju vam abaviazkova raskažuć, jak paśla Paŭnočnaj vajny ad chrama zastałasia tolki adna aryhinalnaja ściana – heta vojski Piatra (što zachapili horad) niaŭdała składavali porach. Kali zhadvajem Suvorava, to nie tolki jaho alpijski pierachod, ale i zadušanaje paŭstańnie Kaściuški.
Toje, što susiedzi nie ŭvieś čas žyli duša ŭ dušu, – sprava dla historyi zvyčajnaja. Anhličanie i šatłandcy zaŭziata rezali adzin adnaho ciaham stahodździaŭ, a ciapier užo nie chočuć razychodzicca i być paasobku. Supiarečnaści pamiž narodami zbolšaha ŭdałosia pieraadoleć. Mahčyma, tamu, što ŭ ich sumiesnaj historyi było nie tolki hora, ale i niejkaja radaść.
Biełaruskaja prysutnaść u «ruskim śviecie» mnie padajecca šlacham niaŭdač i pakut.
Pryhońnictva, jakoha nie było ŭ VKŁ, rusifikacyja paśla paŭstańniaŭ, dźvie suśvietnyja vajny, tatalitaryzm i represii, balučaja dla mnohich pierabudova – hety šlach biełarusy prajšli razam z ruskimi. Tak, tut možna znajści peŭnuju horkuju vielič, ale z hetaha sumiesnaha susiedskaha zapoju ŭrešcie chočacca vyjści. I pasprabavać žyć biez trešu i ŭharu. Ci nie? Tady davajcie schodzim pa dahonku i adnovim impieryju.
Mnie ciažka być abjektyŭnym, bo dalej za Mahiloŭ na ŭschod ja nikoli nie prasoŭvaŭsia. Čamuści ŭ dačynieńni Rasii ŭ mianie nie ŭźnikała nijakich turystyčnych pamknieńniaŭ. Adnosna Kijeva i Lvova – tak, Vilni i Krakava – taksama. A voś Maskva i Picier – heta chutčej varyjant dla zarobkaŭ, čym dla vandrovak, tym bolš rehularnych. I siarod maich znajomych amal niama ludziej, chto matajecca ŭ Maskvu na vychodnyja.
Majo ŭjaŭleńnie pra Rasiju – vyklučna televizijnaje. Mahčyma, praz heta tudy i nie chočacca jechać.
Časam zdajecca, što naša ŭschodniaja susiedka – adna ź niešmatlikich krain u śviecie, jakaja moža nie bajacca, što niečaja prapahanda papsuje jaje imidž. Rasijskaje TB samo z hetym vydatna spraŭlajecca. Naviny z Rasii – heta nasyčany błokbastar, na fonie jakoha navat stužki z udziełam Stetchema vyhladajuć presna.
Prezident Čačni pryznajecca žurnalistu dziaržkanała, što moža jaho zabić prosta tak, bo lubić vajnu. Ministr abarony Rasii z kachankaj traplajucca na machinacyjach, i im za heta ničoha niama (kachanka raptam zaniałasia tvorčaściu dy pačała pisać karciny i vieršy). Schiemy alimpijskich raśpiłaŭ vykładajucca ź imionami i ličbami – nijakaj reakcyi.
Zabojstvy, terarysty, bandziuki, palicejskaje biaźmiežža, nacyjanalisty i mižnacyjanalnyja kanflikty – temy dla susiedskich navin zvyčajnyja. Maštaby Rasii dazvalajuć pabłažliva hladzieć na čałaviečyja trahiedyi. Siońnia zdaryłasia adna, zaŭtra budzie druhaja. Niama času i mahčymaści padoŭhu pieražyvać. Mianie ŭražvaje kanał «Jeŭrańjus», jaki ŭsio raspaviadaje i raspaviadaje pra krušeńnie Costa Concordia. U vyniku taho, što na pačatku 2012 hoda kruizny łajnier sieŭ na miel, zahinuła 30 čałaviek – pa rasijskich mierkach ličba nie ŭražvaje. A kolki razoŭ za apošnija miesiacy vy čuli pa susiedskim TB zhadki pra «Bułharyju»? Hety parachod pierakuliŭsia za paŭhoda da Costa Concordia, i zahinuła tady 122 čałavieki. Było – i spłyło.
I, viadoma, Ukraina. Kali starejšy «brat» dušyć «siaredniaha», «małodšamu» ciažka zastavacca abyjakavym. U takim «bractvie» (navat kali chtości jašče ŭ jaho vieryć) jość niešta Kainava.
Ciapier dla mianie kožny pierasialeniec z Rasii – patencyjny sieparatyst i apałčeniec (a chto pieršym pačnie kryčać, kali – čaho tolki ŭ śviecie nie byvaje – biełmovu zachočuć zrabić adzinaj aficyjnaj?). Kožny siłavik z rasijskimi karaniami na adkaznaj pasadzie ŭ Biełarusi – patencyjny zdradnik (a chto «źlivaŭ» ukraincaŭ, kali pačałasia buča na Danbasie?). Niama miažy z Rasijaj? Žach. Rasijskaja vajennaja avijabaza pad Lidaj? Vašu ž maci, u Krymie taksama spačatku była prosta baza rasijskaha fłotu. Mahčyma, heta niejkaja fobija abo niavartaja bajaźlivaść, ale miažu chočacca dobra ŭmacavać. Vietlivych vajak z-pad Lidy adpravić dadomu z usimi ichnimi pryčyndałami. Usich čynoŭnikaŭ (nie tolki z rasijskimi karaniami) – pravieryć na detektary iłžy. Nie na toje, biaruć jany chabary ci nie, a na addanaść svajoj krainie, na hatoŭnaść jaje abaraniać ci chacia b nie zdradzić u važny momant.
Ad rasijskich abdymkaŭ užo paciarpieli Hruzija i Małdova. Ciapier traščać kości ŭkraincaŭ.
Hety chrumst znoŭ i znoŭ nahadvaje, jak chutka ceły narod z «brackaha» pieratvarajecca ŭ «fašyscki».
Dastatkova ŭsiaho pary tydniaŭ, kab dla ahromnistaj krainy «chachły» zrabilisia «banderaŭcami». I bolšaść rasijan, kali mierkavać z apytańniaŭ, heta nie nadta ździviła abo zasmuciła. Cikava, jak doŭha pratrymajecca «bulbaš», kali susied abdymie jaho? Kolki času spatrebicca, kab u masavaj rasijskaj śviadomaści pieratvaryć «rachmanaha biełarusa» ŭ «prychvaśnia-palicaja»?
Nastupnaja kniha, jakuju ja nabudu, – ilustravanaja historyja VKŁ Uładzimira Arłova. Ni žonka, ni košt 350 tysiač rubloŭ mianie nie spyniać. U hetaj knizie ja budu šukać prykłady, dzie našym prodkam ničoha nie śviaciła. Ale, niahledziačy na heta, jany pieramahali dy išli dalej. Z takimi prykładami siońnia žyć spakajniej.
