U Niamieččynie vyjšła kniha Śviatłany Aleksijevič «Čas sekand chend», jakaja zaviaršaje jaje znakamity mastacka-dakumientalny cykł «Hałasy Utopii». Niemcy ŭzrušanyja hetaj knihaj, pieradaje DW.
Niama praktyčna nivodnaj bujnoj niamieckaj haziety, nivodnaha papularnaha radyjokanała, jakija b nie adhuknulisia na knihu Śviatłany Aleksijevič «Čas sekand chend», što vyjšła ŭ Hiermanii, u vydaviectvie Hanser, adnačasova z ruskim vydańniem. Ahulnaje i hałoŭnaje pačućcio niamieckich recenzientaŭ — uzrušeńnie.
«Časam nievynosna ciažka zazirać u dušy ludziej, jakija pieražyli krušeńnie savieckaha sacyjalizmu», — pryznajecca recenzient haziety Frankfurter Allgemeine. Jaho słovy padmacoŭvaje vydańnie Börsenblatt: «Hetaja sumnaja kniha vyklikaje ŭ čytača bol i spačuvańnie da ludziej, pra jakich raspaviadaje».
A krytyk štotydniovika Der Spiegel piša pra «chvalujučuju čytača čałaviečuju panaramu na ruinach sacyjalizmu».
Jaho, darečy kažučy, bolš za ŭsio ŭraziŭ stary kamunist Vasil, jakoha ŭ 1937 h. aryštavali razam z žonkaj. Jana zahinuła ŭ łahierach, a jon, navat spaznaŭšy ŭsie žachi dopytaŭ u NKUS, byŭ ščaślivy, kali praz šmat hadoŭ jamu znoŭ ŭručyli partyjny bilet.
Ale ŭ «dakumientalnym ramanie» Śviatłany Aleksijevič (tak vyznačaje žanr knihi aŭtar artykuła ŭ Berliner Zeitung) havorka idzie nie tolki ab starych, jakija ślepa vieryli i praciahvajuć vieryć u kamunistyčnyja ideały. Kniha raspaviadaje pra ŭsio siońniašniaje «postsavieckaje», jak pryniata kazać, pra ŭsiu savieckuju cyvilizacyju, jakaja praciahvaje isnavać, pra toje, nakolki žyvučaja psichałohija «čyrvonaha čałavieka» (vyraz Aleksijevič). Dziesiać hadoŭ jana pracavała nad svajoj novaj knihaj, sustrakałasia i razmaŭlała ź ludźmi roznych pakaleńniaŭ, prafiesij i sacyjalnych słajoŭ, abdzielenymi, aŭtsajdarami (takich našmat bolš u knizie) i z tymi, chto razbahacieŭ, zrabiŭ karjeru ŭ epochu «sekand chend» — epochu spynienaha času, piša DW.
Pierad nami prachodzić čarada čałaviečych praŭdaŭ, niezvyčajnych navat dla taho, chto sam u hetym žyvie, a ŭžo dla niamieckaha čytača – i pahatoŭ.
«Ja sprabuju sumlenna vysłuchać usich udzielnikaŭ sacyjalistyčnaj dramy», - kaža aŭtar u samym pačatku apoviedu.
Zrobleny «Čas sekand chend» taksama, jak i daŭno viadomyja, pierakładzienyja na šmatlikija movy (u tym liku i na niamieckuju) knihi Śviatłany Aleksijevič «U vajny nie žanočy tvar», «Cynkavyja chłopčyki», «Apošnija śviedki» i inšyja ... Minimum aŭtarskaha kamientara. Palifanija hałasoŭ.
«Nichto tak nie ŭmieje słuchać i čuć, jak jana», - kaža ŭ intervju Börsenblatt niamiecki vydaviec Aleksijevič Elizabet Ruhie . Börsenblatt vydaje Sajuz niamieckaha knihahandlu, jaki prysudziŭ u hetym hodzie Śviatłanie Aleksijevič Premiju śvietu – samuju prestyžnuju ŭznaharodu, jakoj hanarujucca ŭ Hiermanii intelektuały. Premiju prysudzili za raniejšuju tvorčaść, jašče da vychadu ŭ śviet knihi «Čas sekand chend».
U knizie šmat śloz. Śloz strachu, lutaści, pakutaŭ. Ale płačuć ludzi čaściej za ŭsio nie praź minułaje, a praz toje, što jość zaraz. Bolšaść tych, čyje hałasy ŭ joj hučać, - heta hałasy ludziej, jakich, jak zaŭvažaje hazieta Frankfurter Allgemeine, «da Aleksijevič nichto nie pytaŭsia i nie słuchaŭ».
Recenzient Berliner Zeitung piša ab dziŭnym «instynkcie spahady», jakim vałodaje Aleksijevič. «Čas sekand chend» napisany nie historykam i nie palitołaham.
Śviatłana Aleksijevič, pa jaje ŭłasnych słovach, hladzić na śviet vačyma humanitaryja . Heta zusim nie aznačaje, što jana daruje ludziam usio. «U kamunizmu byŭ varjacki płan – pierarabić «byłoha»čałavieka, staroha Adama, - piša Aleksijevič. - I heta atrymałasia ... Moža być, adzinaje, što atrymałasia». I z horyčču dadaje: «Čałaviek nie zaŭvažaŭ svajho rabstva, jon navat lubiŭ svajo rabstva». Heta ŭ minułym. A što siońnia? Siońnia ŭ hramadstvie znoŭ źjaviŭsia popyt na Saviecki Sajuz, na kult Stalina. Adradžajucca idei «vialikaj impieryi», «admysłovaha ruskaha šlachu», sum pa mocnaj ruce...
Ale było b zanadta prosta zvalvać usiu vinu za katastrofy i rasčaravańni apošnich dvaccaci piaci hadoŭ na «dziki kapitalizm», na Pucina ci Łukašenku. Mnohija siońniašnija prablemy sychodziać svaimi karaniami ŭ savieckaje minułaje, padkreślivaje Berliner Zeitung.
«Savieckaha Sajuza niama, ale saviecki čałaviek žyvie», - cytuje hazieta Śviatłanu Aleksijevič. «Kamunizm – heta chvaroba , virus, - pierakananaja piśmieńnica, - i hetaja chvaroba viartajecca znoŭ i znoŭ". Časam pamiž radkoŭ knihi prahladaje adčaj. Aleksijevič spadziavałasia, što svaboda źmienić ludziej, ale jany advykli ad voli. «Čyrvonaha čałavieka» advučyli ad voli za doŭhija hady savieckaj ułady, i ŭ hetym – sapraŭdnaja trahiedyja epochi.
Pra jakija b uzrušeńni minułaha ni pisała Śviatłana Aleksijevič - pra afhanskuju vajnu, čarnobylskuju katastrofu, «dysidenckija kuchni» savieckaj epochi - jana zaŭsiody sprabuje zazirnuć u budučyniu.
Zazirnuć, tak by mović, vačyma svaich hierojaŭ, svaich surazmoŭcaŭ. Kali mierkavać pa knizie «Čas sekand chend», hetaja budučynia jaje pałochaje, adznačajuć mnohija niamieckija recenzienty. Pałochajuć siońniašniaja abyjakavaść u hramadstvie, ksienafobija, hatoŭnaść da hvałtu... Strašnavata čytać: «Chaj usio zdochnuć. Budu žyć dla siabie». Abo: «Nienavidžu!!! - Kaho? - Usich!» I horkaje :«U nas kožny abaviazkova kahości nienavidzić... Šmat nianaviści ŭ pavietry. Da čałavieka nielha dakranucca».
«Čas sekand chend» - apošniaja kniha, kulminacyjny punkt hrandyjoznaj epapiei savieckaha žyćcia, stvoranaj Śviatłanaj Aleksijevič.
Epapiei, častki jakoj vydajucca i pieravydajucca i ŭ Hiermanii. Užo ŭ kastryčniku vychodzić pa-niamiecku kniha «U vajny nie žanočy tvar», u pačatku nastupnaha hoda - «Apošnija śviedki», rychtujecca druhoje vydańnie «Cynkavych chłopčykaŭ»... Sumna ŭśviedamlać, što ŭ Rasii Aleksijevič publikujecca kudy mienš, nie kažučy ŭžo pra jaje Biełarusi, dzie tvorčaść Aleksijevič ŭładami faktyčna ihnarujecca.
