Pamiž svaimi — tolki pa-svojmu 25

Si vivis Romae, Romano vivito more
(«Kali žyvieš u Rymie, to žyvi pa-rymsku»)

Nu, kali b ja chacieŭ dumać i pisać pa-rasijsku, to pajechaŭ by ŭ Rasiju. Jak na mianie, treba pasłuhoŭvacca toj movaju, da stvareńnia jakoje ty maješ dačynieńnie i niasieš peŭnuju za jaje adkaznaść.

Adkaznaść za svaje słovy. Ja b pajechaŭ tudy, dzie farmujucca i dyktujucca praviły movy. Badaj, ja b žyŭ u Pieciarburhu, dzie pravioŭ niamała doŭhich zimaŭ i doŭhich biełych načej. Tam, nad siniaj Niavoju, siarod svaich kalehaŭ, nastaŭnikaŭ i siabroŭ, ja b znajšoŭ i dla siabie miesca. I zajmaŭsia b svajoj lubimaj spravaju — vyvučaŭ by architekturu i mastactva. Bałazie, ja vielmi lublu kolišniuju stalicu kolišniaje impieryi, ź jakoj źnitavany byŭ los nieźličonaje čarady maich ziemlakoŭ. Za vielič i impazantnaść.

Kali b ja ŭsio ž taki abraŭ dla siabie palščyznu, to parupiŭsia b pra miesca ŭ Varšavie, dzie taksama daviałosia niamała pavučycca j pažyć. Varšava paśla Minska nie zdajecca takoj užo niedasiažnaj. Tamaka ŭ mianie taksama bahata siabroŭ i kalehaŭ, ź jakimi ja hadami padtrymlivaju stasunki našmat ščylniejšyja, čym ź pieciarburhskimi daŭnimi znajomcami. I pisaŭ by i razmaŭlaŭ pa-polsku.

Ja dobra pažyŭ u Vilni i byŭ by hatovy lituanizavacca, kab pačuvacca pa-svojsku tam. Ja lohka sabie ŭjaŭlaju, jak moh by žyć u Lvovie, zusim nie čužym mnie, dzie dumaŭ i pisaŭ by pa-ŭkrainsku.

Ale my z taboj tut. Tut, dzie stvarajecca našaja ŭłasnaja mova, dzie virujuć moŭnyja sprečki dy składajucca ŭrešcie jaje praviły i hramatyki. Tut, dzie ja myślu i dychaju pa-biełarusku.

Možaš ličyć heta maim ehaistyčnym razumieńniem, ale ja atrymlivaju nievymoŭnuju asałodu ad taho, jak naziraju za moŭnaj ekvilibrystykaj majoj dački, jakaja vydumlaje navatvory, vymaŭlaje, pierajnačvaje i składaje słovy, našyja, biełaruskija słovy, na svoj ład. Mnie ciopła j spakojna na dušy, kali ja pasłuhoŭvajusia tymi ž słovami i vyrazami, jakim navučyli mianie dzied i maje babuli… Mianie ahortvaje pačućcio asałody ad taho, nakolki ŭpeŭniena i dakładna ja vysłoŭlivaju, sa svaimi rodnymi i siabrami, svaje pačućci i «vialikich dum ćviet».

U šmatkroć pierałamanaj našaj eposie ja abraŭ sabie šlach i vyznačyŭsia z movaju, u tym liku i z estetyčnych mierkavańniaŭ. Pamiataju, jak maje leninhradskija prafiesary kpili j niervavalisia, abmiarkoŭvajučy kramloŭskuju movu «pieriestrojki&raquo i «hłasnosti», źviartajučy ŭvahu na kurtataść dumak, niasłušaść naciskaŭ, biezhustoŭnyja «krasivosti» i navat na paŭdniovaje vymaŭleńnie. Za praminułuju čverć stahodździa mova ŭ Kramli lepšaj nie stała, jak nie stała ŭžo i maich vialikich starych vykładčykaŭ…

Siońnia krynicaju papaŭnieńnia našaha rasijskaha słoŭnaha zapasu stali ŭžo nie knihi Dastajeŭskaha, Turhienieva dy Tałstoha, nie najbahaciejšy tamtejšy staraśviecki falkłor, a telebačańnie. Adtul, z televizara, pazyčajem my błatniackuju leksiku tamtejšych palitykaŭ i dastupnyja dla razumieńnia hopnikaŭ rekłamnyja słohany.

Mnie niama ŭ ich patreby. Bo, myślačy pa-biełarusku, ja nie myślu paniatkami ani kaŭkazskich stratehaŭ, ani hłamurnych kryminalnikaŭ.

Ja žyvu va ŭłasnaj stalicy, bolšaj za Stakholm ci Prahu, i mnie z hakam chapaje kulturnaha darobku majoj nacyi. Mnie nie chopić žyćcia, kab pieračytać usio, što ŭžo napisana pa-biełarusku za apošnija sto hadoŭ.

I, padbirajučy słovy, kab niešta patłumačyć dzieciam, studentam ci čytačam, ja cudoŭna abychodžusia biez moŭnaha śmiećcia savieckaje biurakratyi ci miantoŭska-bandyckich televytvocaŭ. U našych umovach adbor ci pošuk ułasnych słovaŭ robicca sapraŭdnym tvorčym aktam. I tyja, chto tvoryć našuju movu razam sa mnoju, viartajuć u naš burny viek charastvo, sensy i źmiesty.

A ŭžo z etyčnaha razumieńnia, čytaŭšy ŭ dziacinstvie dobryja knižki, ja nie mahu prypuścić dumki, što majuć racyju tyja, chto siońnia składaje «čornyja śpisy», a ŭčora składaŭ śpisy rasstrelnyja. Kali prypuścić, što taja biaskoncaja čarada represijaŭ i zabaronaŭ, hvałtu i pieraśledu, jakaja nie pakidała biełaruščynu paŭtara minułyja stahodździ, — abjektyŭnaja nakanavanaść, to my dahavorymsia j da taho, što j nacyzm byŭ tolki nieabchodnaj častkaj histaryčnaha pracesu… Ja nie źbirajusia vyrakacca svajho, jak toj «čałaviek prad skanańniem, katoramu movu zajmie», nie źbirajusia zabyvać kurapackija mahiły i noč 29 kastryčnika 1937 hoda, kali ŭ katoŭni minskaha NKVD adnačasna zabili našych 14 paetaŭ. Źniščajučy ludziej, našuju movu, našyja zdabytki daŭniny, navat pamiać samu našu, tyja, chto chacieŭ i choča dasiońnia, kab nas nie było, niščać i našuju, jak pisaŭ Abdzirałovič, «najlepšuju častku čałaviečnaści…»

Zakryćcio biełaruskich niedziaržaŭnych miedyjaŭ, biełaruskich škołaŭ, faktyčnaja zabarona vykładać pa-biełarusku biełaruskim dzieciam u Biełarusi hieahrafiju i historyju rodnaje krainy, źniščeńnie pomnikaŭ biełaruščyny — heta prajavy siły ciemradzi.

«Chto ŭmieje z vas sercam čuvać», vyčuje heta. Ja nie budu bolš ustupać u sprečki i zvadki z tymi, chto choča, kab biełaruščyny nie było na śviecie. Bo heta b aznačała, što ja mahu abmiarokŭvać svaju budučyniu z tymi, chto chacieŭ by, kab mianie nie było. Ale ja jość.

I va ŭłasnaj svajoj stalicy, «u rodnym krai — pamiž nas», budu žyć tak, jak mušu, jak chaču, jak prahnu, nie straciŭšy ničoha svajho, stvarać.

Siarhiej Chareŭski

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH