KHB SSSR pra paślavajenny antysaviecki supraciŭ u Biełarusi: ź pieršych ruk + PDFka brašury 60

U historyi paślavajennaha antysavieckaha supracivu va Uschodniaj Jeŭropie na miescy Biełarusi — biełaja plama. Dobra viadoma pra dziejnaść «lasnych bratoŭ» u bałtyjskich krainach, polskuju Armiju Krajovuju i UPA va Ukrainie. Miž inšym, u Polščy i Bałtyi ich dziejnaść historyki mohuć aceńvać pa-roznamu, ale acalełym partyzanam nadali ranh vieteranaŭ i lhoty. Toje samaje pytańnie ciapier dyskutujecca va Ukrainie. Bo tyja partyzany, pry ŭsich svaich słabaściach ci pamyłkach, zmahalisia za niezaležnaść svaich krain.

Ciapierašnija ŭłady RB identyfikujuć siabie z savieckim režymam, a nie ź jaho praciŭnikami. Ideałohija praciahvaje hruntavacca na mifie pra «vialikuju pieramohu». Tamu archivy KDB zastajucca faktyčna zasakrečanymi.

U 1940-50-ja ŭ Biełarusi dziejničali i partyzany Armii Krajovaj (čyje adździeły ŭ Biełarusi, darečy, jak minimum na 40% składalisia ź biełarusaŭ), i Ukrainskaja paŭstanckaja armija. Chavalisia ŭ lasach i bandy zvykłych kryminalnikaŭ. Ale byli i biełaruskija niezaležnickija partyzany. Adnosna ich bytujuć roznyja lehiendy, a voś hruntoŭnaja infarmacyja stała źjaŭlacca ŭ adkrytym dostupie tolki ŭ 1990-ch. Tamu, napeŭna, adna z najbolš kaštoŭnych krynicaŭ pa temie — ścipłaja vučebnaja brašura «Biełorusskije buržuaznyje nacionalisty» Vyšejšaj škoły KHB SSSR, vydadzienaja ŭ Maskvie ŭ 1957 hodzie.

Brašura była rassakrečanaja Archivam Słužby biaśpieki Ukrainy paru hadoŭ tamu.

Ale hruntoŭnaha analizu jaje źmiestu mnie sustreć čamuś tak i nie daviałosia.

U dakumiencie raspaviadajecca — vačyma supracoŭnika impierskaj śpiecsłužby — pra historyju biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu ad pačatku XX stahodździa. Tekst napisany z pazicyi varožaści da ŭsiaho biełaruskaha, adnak analiz časam vielmi dakładny.

Hałoŭnaja rola ŭ farmavańni «buržuaznaha nacyjanalizmu» (čytaj — nacyjanalnaha ruchu) advodzicca Biełaruskaj Sacyjalistyčnaj Hramadzie, bratam Łuckievičam, Ivanoŭskamu.

Kali adkinuć ideałahičnyja štampy, z taje brašurki možna dosyć padrabiazna daviedacca pra toje, jak razhortvalisia padziei ŭ Minsku ŭ 1917–18 h., napiaredadni abviaščeńnia BNR.

Nivodzin adkryty padručnik pa historyi ŭ 1957 h. nie moh źmiaščać takich źviestak.

Jak i takoha padrabiaznaha apisańnia arhanizacyj pavajennaj biełaruskaj emihracyi. Jak i pieraliku «nacyjanalistyčnych arhanizacyj» mižvajennaj Zachodniaj Biełarusi. (U liku takich apynulisia Instytut haspadarki i kultury, Sialanski i Studencki sajuzy — lubaja samaarhanizacyja biełarusaŭ biez udziełu maskoŭskaj ahientury razhladałasia KHB jak prajava «buržuaznaha nacyjanalizmu».)

Da mietadyčki KHB nielha stavicca jak da krynicy zusim dakładnaj infarmacyi. Niedavier da vykładzienych u joj faktaŭ źjaŭlajecca, kali čytaješ, jak vydajucca za sapraŭdnyja sfabrykavanyja savieckimi śpiecsłužbami spravy.

Naprykład, sprava «Sajuza vyzvaleńnia Biełarusi» 1930 h. Historyki schilajucca da viersii, što nijakaha Sajuza vyzvaleńnia nie isnavała ni va Ukrainie, ni ŭ Biełarusi. A pad šyldaj raskryćcia takich «sajuzaŭ vyzvaleńnia» HPU vyniščała intelihiencyju ŭ nacyjanalnych respublikach SSSR, jakaja patencyjna mahła ŭpłyvać na rozumy. Savieckija śpiecsłužby dziejničali tut u tym samy klučy, što i nacysty na akupavanych terytoryjach. Na toj ci inšaj padstavie, realnaj ci nadumanaj, likvidavalisia miascovyja elity.

Aŭtary brašury adznačajuć, što infarmacyja pra SVB hruntujecca na źviestkach «ahienturnaj raspracoŭki i śledstva».

Pryznańni achviaraŭ sapraŭdy jość u materyjałach śledstva, jakim sposabam jany zdabyvalisia — inšaje pytańnie.

Takim čynam, daviarać brašury možna tolki ŭmoŭna. Jana praŭdzivaja nastolki, nakolki heta adpaviadała intaresam KHB i Maskvy.

Što datyčyć paślavajennaha času, mietadyčka maluje karcinu davoli šyrokaha i idejnaha, ale decentralizavanaha i nieskaardynavanaha antysavieckaha supracivu.

Hałoŭnuju rolu ŭ im, śćviardžajuć aŭtary, ihrali byłyja ŭdzielniki nacyjanalistyčnych struktur vajennaha času — Biełaruskaj niezaležnickaj partyi, Biełaruskaj narodnaj samapomačy, Biełaruskaha sajuza moładzi.

Cikava, što ŭ mietadyčcy ni słovam nie zhadvajecca smarhonska-miadzielskaje antykamunistyčnaje padpolle pad kiraŭnictvam Raścisłava Łapickaha.

Mahčyma, pra patryjatyčnuju hrupu Łapickaha, rasstralanaha ŭ 1950-m, maŭčali tamu, što jana nijak nie «viazałasia» ni z padniamieckimi arhanizacyjami, ni z zamiežnymi asiarodkami. Nie ŭpisvałasia ŭ «zručnuju schiemu» KHB. Možna dapuścić, što aŭtary knihi, padpałkoŭnik Bojčanka i major Jaromin, u tym liku zaścierahalisia, kab u kursantaŭ nie ŭźnikała «škodnych dumak» paśla čytańnia pra takija prykłady čystaha patryjatyčnaha podźvihu.

Mietadyčka ŭtrymlivaje źviestki pra toje, jak biełaruskija padpolščyki-niezaležniki pravodzili ahitacyju siarod nasielnictva, pravodzili asobnyja dyviersijnyja apieracyi.

Padpolle dziejničała pieravažna na terytoryi zachodnich abłaściej BSSR, ale zhadvajecca i partyzanskaja hrupa «Biełaruś» u byłoj Połackaj vobłaści. Šmat uvahi nadajecca apisańniu čekisckich apieracyj pa źniščeńni padpolnych strukturaŭ, viarboŭki ahientaŭ, sposabaŭ cisku na aryštavanych padpolščykaŭ.

My bačym u brašury apisanyja suchoj «miedycynskaj» movaj dramy i prykłady sapraŭdnaha hieraizmu — jak aryštavanyja niezaležniki ciahnuli čas na dopytach, kab ichnyja paplečniki paśpieli źmianić jaŭki-paroli, abo jak zavierbavanyja čekistami padpolščyki adrazu vykryvali sami siabie pierad tavaryšami, jak tolki viartalisia paśla aryštu ŭ atrad.

Za krupinkami infarmacyi ŭ čekisckaj vučebnaj brašurcy — ślozy i kroŭ, doŭhija hady kancłahieraŭ i strašnyja śmierci ludziej, jakija addali sami siabie ŭ achviaru na ałtar biełaruskaj niezaležnaści.

Pavodle acenak KHB, pa stanie na 1957 hod, pišacca ŭ brašury, biełaruskaje padpolle tak i nie było kančatkova źniščanaje.

«U Biełarusi majucca buržuaznyja nacyjanalisty, jakija pražyvajuć lehalna i hłyboka maskujuć svaju varožuju dziejnaść.

Hetyja schavanyja vorahi savieckaj dziaržavy viaduć aktyŭnuju nacyjanalistyčnuju pracu siarod miascovaha nasielnictva». Takim čynam,

luby patryjot Biełarusi, jaki zyčyŭ joj niezaležnaści, luby dziajač nacyjanalnaj kultury byŭ u KHB na padozrańni jak «padpolščyk».

I takoje «padpolle» sapraŭdy dziejničała.

Šaniec na realnuju niezaležnaść dla Biełarusi pavajennyja biełaruskija partyzany-niezaležniki źviazvali tolki z pačatkam novaj vajny miž SSSR i Zachadam, śćviardžaje brašura.

KHB pamyliłasia ŭ acency. Biełaruś urešcie atrymała suvierenitet nie koštam Treciaje suśvietnaje vajny, a ŭ vyniku pavolnaj, ale, jak akazałasia, niepaźbiežnaj histaryčnaj evalucyi.

Bolej źviestak pra histaryju Biełarusi XX stahodździa my daviedajemsia, kali, śledam za ukrainskimi, pačnuć adčyniacca zasakrečanyja archivy KDB Biełarusi i FSB Rasii.

Vytrymki z brašury

«U 1950 hodzie ŭ byłoj Baranavickaj vobłaści była vykrytaja i likvidavanaja biełaruskaja antysavieckaja nacyjanalistyčnaja arhanizacyja «Sajuz baraćby za vyzvaleńnie Biełarusi» i jaje terarystyčnaja banda na čale z Ramančukom. (…) U aryštavanych kanfiskavanaja vialikaja kolkaść zbroi, bajeprypasaŭ i antysavieckich dakumientaŭ (…)

Na śledztvie Ramančuk pakazaŭ, što stvareńnie nacyjanalistyčnaj arhanizacyi jon raspačaŭ u 1945 h. (…) U žniŭni 1946 hoda ŭdzielniki antysavieckaha padpolla pryniali prahramu, jakaja staviła pierad arhanizacyjaj nastupnyja praktyčnyja zadačy: viarboŭka asobaŭ, varoža nastrojenych da savieckaje ŭłady, zbor zbroi i bojeprypasaŭ, viadzieńnie siarod nasielnictva antysavieckaj ahitacyi».

«U 1951 hodzie ŭ Maładziečanskaj vobłaści orhanami dziaržaŭnaj biaśpieki była likvidavanaja padpolnaja biełaruskaja nacyjanalistyčnaja arhanizacyja «Sajuz supolnaj spravy», stvoranaja ŭ 1949 hodzie dla baraćby suprać savieckaj ułady za stvareńnie biełaruskaj buržuaznaj dziaržavy. Uznačalvałasia jana aktyŭnym biełaruskim nacyjanalistam Radziukievičam. (…) Pierad jaje ŭdzielnikami stavilisia nastupnyja zadačy: pavieličeńnie składu arhanizacyi, vyrableńnie i raspaŭsiud siarod nasielnictva antysavieckich ulotak-zaklikaŭ, skiravanych suprać mierapryjemstvaŭ, što pravodziać Kamunistyčnaja partyja i saviecki ŭrad u halinie sielskaje haspadarki, nabyćcio zbroi i bojeprypasaŭ, stvareńnie band dla ŭzbrojenaj baraćby ŭ tyle savieckaj armii ŭ vypadku napadzieńnia na Saviecki Sajuz».

«U siaredzinie 1947 hoda orhanami dziaržaŭnaj biaśpieki likvidavanaja na terytoryi BSSR antysavieckaja arhanizacyja «Sajuz vyzvaleńnia Biełarusi». (…) (Arhanizacyja była) stvorana ŭ listapadzie 1946 hoda i staviła svajoj metaju padrychtoŭku ŭzbrojenaha paŭstańnia ŭ Biełarusi, jakoje płanavałasia da momantu ŭzbrojenaha napadu ZŠA i Anhlii na Saviecki Sajuz, i stvareńnie na terytoryi BSSR «niezaležnaj biełaruskaj dziaržavy». U jakaści najbližejšych zadač arhanizacyja płanavała praviadzieńnie antysavieckaj ahitacyi i ździejśnieńnie terarystyčnych aktaŭ nad rabotnikami partyjnych i savieckich vorhanaŭ, pryciahnieńnie novych udzielnikaŭ (…)».

«Ciaham śledstva pa spravie «Sajuza vyzvaleńnia Biełarusi» u haradach Słonimie i Baranavičach była vykrytaja i likvidavanaja jašče adna antysavieckaja nacyjanalistyčnaja arhanizacyja pad nazvaju «Čajka», jakaja faktyčna była filijałam „Sajuza vyzvaleńnia Biełarusi» i mieła takija samyja, jak «Sajuz», strukturu, mety i zadačy. Pa spravie arhanizacyi «Čajka» aryštavana zvyš za 20 aktyŭnych jaje ŭdzielnikaŭ, u tym liku arhanizatar i hałava, aktyŭny biełaruski nacyjanalist Suprun, jaki pracavaŭ nastaŭnikam viaskovaje škoły.

U skład «Sajuza vyzvaleńnia Biełarusi» i «Čajki» ŭvachodzili byłyja ŭdzielniki «Sajuza biełaruskaj moładzi» i inšych nacyjanalistyčnych arhanizacyj, (…) a taksama nacyjanalistyčnyja elemienty ź liku intelihiencyi, asabliva nastaŭnikaŭ viaskovych škołaŭ, navučency technikumaŭ, piedahahičnych vučelniaŭ, starejšych kłasaŭ siarednich škoł. (…) Byli raspracavanyja statut i prahrama, a taksama tekst prysiahi. Pry likvidacyi «Sajuza vyzvaleńnia Biełarusi» kanfiskavanyja pratakoły antysavieckich zboryšč, prahrama, statut, šerah artykułaŭ antysavieckaha charaktara, a taksama zbroja i bojeprypasy».

Biełorusskije buržuaznyje nacionalisty (Učiebnyj matieriał). Sostavili podpołkovnik V. M. Bojčienko, major P. P. Jeriemin. Vysšaja škoła KHB pri Sovietie ministrov SSSR, Moskva, 1957 h. Istočnik — HDA SB Ukrajini

Aleś Čajčyc

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH