Беларускі драматург, бацька беларускага тэатра Францішак Аляхновіч (1883—1944) быў першым, хто апісаў сталінскія лагеры. Ён сядзеў на Салаўках у 1927—1933 гадах. Яго «У капцюрох ГПУ» выйшлі ў 1934 годзе ў Вільні, на чвэрць стагоддзя раней за «Архіпелаг ГУЛАГ» Аляксандра Салжаніцына
Сёлета дзеля бяспекі арганізатары прэміі прапанавалі намінантам або іхнім сваякам, пры жаданні, захаваць ананімнасць і гарантавалі канфідэнцыйнасць. З гэтае прычыны імёны некаторых пераможцаў і лаўрэатаў схаваныя пад псеўданімамі, не абвяшчаюцца і назвы іхніх твораў. Прозвішчы будуць абвешчаныя толькі пасля таго, як гэта стане бяспечна для аўтараў, паведамляе Беларускі ПЭН.
Пераможцаў і лаўрэатаў вызначала Рада Беларускага ПЭНа.
Такім чынам, пераможцамі прэміі імя Францішка Аляхновіча за найлепшы твор, напісаны аўтарам, які быў зняволены, сталі:
Алесь Бяляцкі з успамінамі пра музей Максіма Багдановіча;
- Алег Груздзіловіч з кнігай «Мае турэмныя муры»;
- Марк Каласок з кнігай (назва не абвяшчаецца публічна);
- Вольга Класкоўская з турэмнымі дзённікамі;
- Летапісец з нататкамі (назва не абвяшчаецца публічна);
- «Нікола Тэсла» з кнігай (назва не абвяшчаецца публічна).
Лаўрэатамі прэміі імя Францішка Аляхновіча за найлепшы твор, напісаны аўтарам, які быў зняволены, сталі:
- Уладзімер Гундар з вершам «У свеце, якім бы ён ні быў…»;
- Андрэй Кузнечык з вершамі;
- Спадар Лапычаў з вершамі;
- Ілья Міронаў з вершам «Думаеце, такога не бывае?» і нататкамі;
- Павал Севярынец з вершамі;
- Анатоль Хіневіч з вершам «Паглядзі ў люстэрка…»;
- Сяргей Ціханоўскі з вершамі;
- Max V. Detta з вершамі.
Каментуючы выбар журы, старшыня Беларускага ПЭНа Таццяна Нядбай сказала: «Сёлета, абвяшчаючы пераможцаў і лаўрэатаў, мы адзначаем не толькі літаратурнае майстэрства, але і непахіснасць духу аўтараў, якія пішуць ва ўмовах няволі. Кожная старонка іх твораў — гэта не проста словы, а адлюстраванне іх барацьбы за свабоду думкі і выказвання. Уручаючы гэтую прэмію, мы не толькі адзначаем іх талент, але і падтрымліваем іх нязломнае памкненне да свабоды».
Беларускі ПЭН і «Радыё Свабода» віншуюць лаўрэатаў і зычаць ім найхутчэйшага вызвалення.
Адрасы ўвязненых пераможцаў і лаўрэатаў прэміі можна знайсці тут.
У 2013 годзе Беларускі ПЭН і «Радыё Свабода» заснавалі разам прэмію за творы, напісаныя ў зняволенні, і прысвяцілі яе беларускаму драматургу і рэжысёру Францішку Аляхновічу (1883—1944), чыя кніга «У капцюрох ГПУ» адной з першых расказала свету пра савецкі ГУЛАГ.
Лаўрэатамі прэміі імя Францішка Аляхновіча станавіліся Ігар Аліневіч, Алесь Бяляцкі, Зміцер Дашкевіч, Фелікс Пекер, Павел Севярынец, Аляксандр Фядута, Ірына Халіп, Уладзімір Някляеў, Алесь Пушкін ды іншыя.
Арганізатары плануюць уручаць прэмію імя Францішка Аляхновіча, пакуль сітуацыя ў краіне будзе даваць для гэтага падставы, але спадзяюцца, што неўзабаве прэмія страціць сваю актуальнасць.
Паводле даных Беларускага ПЭНа, сёння ў Беларусі трымаюць у зняволенні не менш за 30 «Людзей Слова».
