Na MTZ jość łakalny žart. «Čamu naprykancy źmieny rabočyja tak chutka biahuć da prachadnoj? Kab zaniać miesca na trubach». Truby — heta miesca, dzie mužyki źbirajucca paśla pracy i pjuć.
Za savieckim časam Minski traktarny zavod byŭ honaram krainy. A ŭ 2015-m akazaŭsia całkam stratnym pradpryjemstvam. «Naša Niva» raskazvaje historyju zavoda, jaki kaliści vyrablaŭ kultavuju techniku, a ŭ nulavyja staŭ vypuskać mašyny dla zaliŭki lodu i nabraŭ daŭhoŭ na sotni miljonaŭ rubloŭ.
Častka pieršaja. Kultavyja traktary i kanstruktary-raźviedčyki
Pry sajuzie Biełaruś mieła reputacyju «zboračnaha cecha» SSSR. Pramysłovy hihant MTZ pa prestyžy byŭ, badaj, «Ipamam» tych časoŭ.
Architekturnaj spadčynaj pradpryjemstva staŭ Traktarazavodski pasiołak, jaki ŭzvodziŭsia adrazu paśla vajny. Architektary Vienijamin Kastenka i Siamion Razenfield sprajektavali taki idealny mikrahorad dla zavadčan u styli savieckaha kłasicyzmu — z bulvarami, skulpturami i raźvitaj infrastrukturaj. Niaščylnaja zabudova, małapaviarchoviki, vazy, lapnina, kałony…
MTZ musiŭ stać hałoŭnym pradpryjemstvam respubliki, tamu i žyły rajon uzvodzili z dušoj i razmacham.
Sieryjnuju vytvorčaść zavod pačynaŭ z husieničnych traktaroŭ — «Kiraŭcaŭ». Na kalosnyja traktary tut pierajšli z 1953 hoda.
Fota časopisa Life, 1960-ja hady.
Niejki čas MTZ vypuskaŭ trelerovačnyja traktary dla pracy va ŭralskich lasach. Ale paśla vyrašyli, što Biełarusi bolš metazhodna kinuć siły na akučvalnuju techniku (raźvivać adnačasova dva roznyja kirunki było niemahčyma). Vypusk trelerovačnych mašyn pieradali zavodam u Karelii i na Ałtai.
Biełaruskimi traktarami, jakich vypuskali pa 50 tysiač na hod (a ŭ 1980-ch — i pa 100 tysiač), zabiaśpiečvali nie tolki Saviecki Sajuz. Imi karystalisia fiermiery ŭ Francyi, Vialikabrytanii, Kanadzie, ZŠA i inšych krainach kapitalistyčnaha Zachadu.
Fota časopisa Life, 1960-ja hady.
Kultavaj savieckaj madellu staŭ «Biełarus» MTZ-80. U 1975 hodzie jaho pryznali lepšym va ŭsim Savieckim Sajuzie. Bolšaja mahutnaść, čym u jaho papiarednikaŭ, ekanamičny ruchavik, dvajnaja ačystka vychłapaŭ… Dva hady tamu na zavodzie vyrašyli vypusić pierajemnika lehiendarnaha traktara — Belarus 742.
Sakret paśpiachovaści traktaroŭ byŭ u mocnych kanstruktarach-raźviedčykach.
«My adpraŭlali ich u kamandziroŭki za miažu absłuhoŭvać našy mašyny, ale ŭ kožnaha ź ich było dadatkovaje zadańnie: vydavać abjektyŭnuju infarmacyju ab traktarach, jakija vypuskajucca zamiežnymi firmami.
Da infarmacyi jany prykładvali spravazdaču, na padstavie jakoj našy śpiecyjalisty prajektavali novyja, jašče bolš mahutnyja i ekanomnyja traktary. My pierajšli ad małamahutnych traktaroŭ u 50 konskich sił da mahutnych, ale ekanomnych — u 80-100 konskich sił», — raskazvaŭ pra 1980-ja ŭ intervju były hiendyrektar MTZ Ivan Kulašoŭ.
Na pradpryjemstva imknulisia ŭładkavacca mnohija viaskoŭcy. Pa-pieršaje, zavod byŭ dzika papularny. Pa-druhoje, praca tut davała šaniec atrymać kvateru ŭ stalicy. Choć i nialohkim šlacham: niekatoryja zavadčanie budavali žyllo litaralna svaimi rukami — paśla pracy išli na abjekt. Kali kvatery raźmiarkoŭvali, tyja, chto bolš hadzin pravioŭ na budoŭli, moh patrapić u pačatak čarhi.
Častka druhaja. Kambajny dla zaliŭki lodu i niedaravalna paśpiachovy dyrektar
U 1997-m MTZ vypuskaŭ traktaroŭ bolš, čym usie zavody SND. Praŭda, kali z mahutnaściu vytvorčaści pytańniaŭ nie ŭźnikała, to zbyvać techniku z raspadam Sajuza stała składaniej. Bolš nie było płanavaj sistemy, kali traktary bieśpierapynna adhružalisia va ŭsie kutki SSSR. Štat z tych časoŭ zaŭvažna skaraciŭsia. Na pačatku 90-ch na MTZ pracavała 32 tysiačy čałaviek, ciapier udvaja mienš — 15 tysiač.
Kali pry Sajuzie zavod vypuskaŭ ekśpierymientalnyja traktary dla apracoŭki bachčavych kultur, rysavych i bavaŭnianych paloŭ, dla hornaha ziemlarobstva, to ŭ 90-ja — techniku dla šacht i ŭniviersalnyja mašyny Š-406 adrazu dla niekalkich zadač. U nulavyja byli inšyja navinki. Naprykład, kambajny dla ačystki i zaliŭki lodu — pačałasia epocha ladovych pałacaŭ.
Pry Łukašenku ad zavoda patrabavali dobrych pakazčykaŭ (chacia b na papiery) i ŭbuchvali miljardy dalaraŭ u madernizacyju, a voś piersanalnuju paśpiachovaść nie daravali.
U 2002-m ź ciahnika Minsk-Maskva źniali dyrektara MTZ Michaiła Lavonava. Jaho abvinavacili ŭ chabarach, kradziažy dziaržaŭnych hrošaj u asabliva bujnych pamierach, uchileńni ad padatkaŭ i dali 10 hod kałonii z kanfiskacyjaj majomaści (ź ich vosiem jon adsiadzieŭ). Ale za hučnym pracesam, kažuć, stajali inšyja pryčyny.
Lavonaŭ byŭ upłovyvym pramysłoŭcam. Na vybarach 2001 hoda prychilniki pieramien razhladali paśpiachovych dyrektaraŭ jak alternatyŭnych kandydataŭ. Podpisy tady pajšoŭ źbirać kiraŭnik «Atłanta» Kałuhin, ale i jamu, i astatnim vyrašyli pakazać, čym niebiaśpiečnyja palityčnyja ambicyi.
Častka treciaja. Traktarny bijatłon i aryšt jeŭrapiejskich aktyvaŭ
U 2018-m MTZ pachvaliŭsia, što pravioŭ pieršy ŭ śviecie traktarny bijatłon. Spabornictvy prachodzili ŭ piasčanym karjery ŭ Smarhonskim rajonie.
Sioleta zavod ździŭlaŭ bieśpiłotnikam, ale toje adzinkavaja madel, jakuju jašče nie zapuścili ŭ sieryjnuju vytvorčaść.
Zavod uvachodzić u dziasiatku najbujniejšych vytvorcaŭ sielskahaspadarčaj techniki ŭ śviecie. Na ekspart MTZ adpraŭlaje 90% techniki. U asnoŭnym — u Rasiju, Kazachstan, Uźbiekistan i Ukrainu.
Stratehična važnym kirunkam zavod nazyvaje taksama Pakistan, dzie ŭ ich adzin sa zboračnych cechaŭ. Za apošni hod najbolš pavialičylisia pastaŭki na Bližni Uschod i ŭ Aziju — u 2,5 raza. Na Vjetnamskich plažach možna pabačyć, jak biełaruskija traktary raŭniajuć piasok.
Niekalki hod tamu ŭ publičnuju prastoru vyliłasia historyja pra aryšt majomaści zavoda ŭ ZŠA i častcy ES. Kali koratka, MTZ sprabavaŭ spahnać daŭhi z pasiarednikaŭ, jakija pradavali jaho techniku za miažoj, dla čaho naniaŭ amierykanskuju kampaniju. Taja vybiła častku daŭhoŭ, ale zavod čamuści nie staŭ apłačvać ich pasłuhi. Sudy ciahnulisia šmat hod i skončylisia nie na karyść MTZ. U vyniku ŭ Litvie, Kanadzie, ZŠA i Rumynii akazalisia aryštavanymi ŭsie ich aktyvy. Pad aryšt tady trapili taksama aŭtarskija pravy i znaki.
Častka čaćviortaja. Kredyty na zarobki i ciakučka moładzi
U 2020-m MTZ zapomniŭsia vialikaj kałonaj rabočych, jakija ŭ znak pratestu rušyli na praśpiekt z raściažkaj «Nie aviečki, nie bydła, nie narodziec». Lidaram stačkama zavadčan staŭ były termist Siarhiej Dyleŭski. Na pradpryjemstvie jon pracavaŭ z 2008 hoda, pačynaŭ tokaram.
Z asabistaha archivu
«Na MTZ pajšoŭ, tamu što vučyŭsia pa śpiecyjalnaści stanočnika ŭ trecim licei mašynabudavańnia. Mianie ź dziacinstva vabiła apracoŭka mietału, praca z aŭtamabilami. Na žal, na śpiecyjalnaść aŭtaramontu nie prajšoŭ pa stanie zdaroŭja, tamu vučyŭsia technałohii mašynabudavańnia», — raskazvaje mužčyna.
Baćki jaho taksama pracavali na traktarnym. Maci trapiła tudy paśla zakančeńnia «narhasu». Baćka pryjšoŭ na hałoŭny kanviejer paśla armii — jon staviŭ kabiny na traktary.
Čamu ŭ naš čas moładź uładkoŭvałasia na MTZ?
«Bolšaść išła pa raźmierkavańni ad navučalnych ustanoŭ, — miarkuje Siarhiej. — Na majoj pamiaci vielmi šmat ludziej sychodziła z pracy paśla zakančeńnia terminu abaviazkovaj adpracoŭki. I tak adbyvałasia na mnohich pradpryjemstvach. Z majoj licejskaj hrupy z 30 čałaviek na zavodach zastalisia pracavać, napeŭna, piać».
Umovy pracy na zavodzie zaležać ad cecha. Siarhiej apošnija hady stajaŭ na novaj linii mietałaapracoŭki, dzie było krychu lepš.
«Ale da 2020 hoda stała jak i ŭsiudy. Abstalavańnie znasiłasia, hrošaj, kab jakasna jaho absłužyć, nie było. Ramontniki rabili ŭsio, što ad ich zaležała, ale heta adbivałasia na jakaści pracy. Tempieraturnyja režymy nie vytrymlivalisia nidzie. Letam — piekła, uzimku — choład».
Kali mužčyna tolki pryjšoŭ na pradpryjemstva, atrymlivaŭ kala 2000 dalaraŭ. Letaś zarobak byŭ kala 500.
«Na maju dumku, zavod tak i nie zdoleŭ vyjści z kryzisu 2010 hoda. Tamu što na praciahu ŭsiaho hetaha času daŭhavaja jama tolki rasła. Kiraŭnictva pradpryjemstva brała kredyty ŭ rasijskich bankach, kab płacić ludziam zarobki.
Taksama za hety čas źmianilisia i płany vytvorčaści. Kali ŭ 2008 hodzie u nas miesiačny płan byŭ kala 6000 mašynakamplektaŭ, to na 2020-y — usiaho 2500», — zhadvaje Dyleŭski.
Miž saboj zavadčanie žartujuć: niama nivodnaha novaha «Biełarusa», jaki b nie ciok. Z samich siabie taksama ŭmiejuć paśmiajacca. «Čamu naprykancy źmieny rabočyja tak chutka biahuć da prachadnoj? Kab zaniać miesca na trubach». Truby — heta miesca, dzie mužyki źbirajucca paśla pracy i vypivajuć.
Asnoŭnymi prablemami zavoda Siarhiej ličyć staŭleńnie kiraŭnictva da rabotnikaŭ, mizernyja zarobki i drenny stan cechaŭ.
«My ŭvieś čas sutykalisia z tym, što kiraŭniki davali nam zadańni na pracu, jakuju my nie pavinny rabić. I adna sprava ŭ volny čas pajści padmieści vulicu (choť heta i nie naša praca), i zusim inšaja — leźci pracavać na dach, kali my nie majem ni padrychtoŭki, ni banalnaj strachoŭki dla hetaha. Z zarobkami stała vielmi drenna paśla 2015-ha. Tady stała adčuvacca, što ceny rastuć, a pałučki padajuć. Ludzi stali žyć ad zarobku da zarobku».
Paśla pratestaŭ, pa słovach Dyleŭskaha, z zavoda zvolnili blizu tysiačy čałaviek.
Častka piataja. Siamiejnaja historyja i žančyny ŭ cechach
Dla byłoj mašynistki krana Ullany Harbačovaj MTZ — taksama siamiejnaja historyja. Jaje dziadula byŭ spačatku zvarščykam u presavym cechu, paśla traktarystam. Babula niadoŭha pracavała ŭ liciejcy, maci z hod była zahadčycaj zavodskaj stałovaj, a brat — rabočym u kuźni.
Z asabistaha archivu
Sama Ullana pryjšła na MTZ u 19.
«U mianie na toj momant była składanaja žyćciovaja situacyja: mama zastałasia biez pracy, zachvareła, mnie terminova treba było ŭładkoŭvacca kudyści. Ja ŭsio žyćcio pražyła ŭ traktarnym pasiołku, baćki adnakłaśnikaŭ na zavodzie pracavali, raskazvali, što tam davoli niadrenny zarobak. Tamu ja pajšła tudy.
Mnie spačatku admaŭlali. U adździele kadraŭ kazali: «Žančyny na zavod nie patrebnyja». Ale pašancavała, što adna znajomaja zrabiła mnie propusk na try dni, i ja prosta sama pajšła pa cechach šukać sabie pracu», — zhadvaje dziaŭčyna.
Hod jana była štampoŭščycaj — stajała za presam u cechu, dzie vyrablali kabiny traktaroŭ. Heta ciažkaja fizičnaja praca.
«Kali ja pryjšła, my pracavali ŭ dźvie źmieny stabilna, časam treciuju ŭvodzili. Nas u cechu čałaviek 800 było. Kali zvalniałasia — 437 čałaviek i adna źmiena», — raskazvaje Ullana.
Jaje zarobak mašynistki krana składaŭ 1000-1100 rubloŭ čystymi. Maksimum, kolki ŭdałosia atrymać, — 1450 rubloŭ (za miesiac ź piaćciu pracoŭnymi subotami i padoŭžanaj źmienaj). Ale zatrymak z vypłataj nikoli nie było.
Žančyny na zavodzie stajać na zvarcy, myćci detalaŭ, rezcy, pracujuć malarami i kładaŭščycami.
«Za maje 12 hod pracy ŭmovy ŭ cechu praktyčna nie źmianilisia. Naprykład, uvieś čas padymali pytańnie pra śpiecadzieńnie — što patrebnyja žanočyja čaraviki, a nie tyja, jakija jość. Žanočyja, bolš lohkija i zručnyja, pačali vydavać tolki pierad maim zvalnieńniem. U cechu zaŭsiody stajaŭ choład, vatnik i ciełahrejka nie ratavali.
Kolki ŭ ludziej traŭmaŭ i niaščasnych vypadkaŭ było — usio praz staroje abstalavańnie. Parezy, adrezanyja palcy… Mahło prycisnuć hruzam, kali rvalisia łancuhi i trosy. Na ŭčastkach mahło być niaspraŭnaje abstalavańnie, ale praz toje, što treba zrabić płan, na heta zapluščvalisia vočy. Płan vykonvali, i tolki paśla stanki zabirali ŭ ramont».
Častka šostaja. Tajamnicy finansavych spravazdač
Šeść hod tamu MTZ byŭ całkam stratnym pradpryjemstvam. Što ciapier?
My praanalizavali jaho apošnija finansavyja spravazdačy. Za hety hod zavod palepšyŭ svoj stan. Vyručka ad realizacyi pradukcyi i pasłuh za 9 miesiacaŭ 2021-ha (heta 1,6 miljarda rubloŭ) vyrasła na tracinu ŭ paraŭnańni z anałahičnym pieryjadam minułaha hoda. A ahulny prybytak pavialičyŭsia ŭ 7,5 raza — da 118 miljonaŭ rubloŭ.
«Heta dobraja ličba, bo pramysłovaść u cełym za pieršyja dzieviać miesiacaŭ hetaha hoda była drajvieram rostu VUP. I MTZ adzin z tych hulcoŭ, jakija ŭkładali ŭ rost svaje vysiłki. U cełym arhanizacyja źjaŭlajecca płaciežazdolnaj.
My bačym rost vyručki, prybytku, dachodaŭ pa biahučaj dziejnaści i čystaha prybytku. Dumaju, tut moža adbivacca efiekt nizkaj bazy 2020 hoda, kali byŭ adkładzieny popyt na pradukcyju mašynabudavańnia. Bo letaś była prasadka surjoznaja. U hetym hodzie zavod nahnaŭ i vyjšaŭ na pakazčyki lepšyja, čym byli ŭ 2019 hodzie», — prakamientavaŭ «Našaj Nivie» adzin z antykryzisnych kiraŭnikoŭ.
Ale jość u spravazdačy niajasnyja momanty. Adno z pytańniaŭ: adkul zavod biare hrošy? Za minuły hod pradpryjemstvu pastupiła 4,8 miljarda rubloŭ. Hrošy pakupnikoŭ ź ich — tolki 1,6 miljarda. Astatnija pastupleńni paznačanyja jak «ź inšych krynic».
Častka hetych srodkaŭ — dachody ad udziełu va ŭstaŭnym kapitale inšych arhanizacyj i pracenty ad inviestycyjnaj dziejnaści (usiaho 2,8 miljona rubloŭ). Adkul uzialisia astatnija srodki, sa spravazdačy nie jasna.
Fota belarus-tractor.com
Z vypłataj karotkaterminovych daŭhoŭ u MTZ nie musić być prablem.
«U zavoda kaeficyjent biahučaj likvidnaści — 1,95. Heta vielmi dobraja charaktarystyka. U jaho amal u dva razy bolš karotkaterminovych aktyvaŭ (hrošaj, depazitaŭ), čym abaviazkaŭ pa daŭhach», — zaŭvažaje naš ekśpiert.
Pa stanie na vierasień zavodu treba spłacić 458 miljonaŭ pa karotkaterminovych kredytach i zajmach. U toj ža čas pakupniki vinny zavodu bolš za miljard rubloŭ (karotkaterminovaja debitorskaja zapazyčanaść). Kali ich spahnać, možna spakojna raźličycca pa daŭhach. Ale tut jość niuans.
«Nie chapaje infarmacyi dla pahłyblenaha analizu. Treba zrazumieć, kamu zavod adhruziŭ pradukcyju. Bo nie sakret, što dla taho, kab upisvacca ŭ płanavyja pakazčyki, našy dziaržaŭnyja pramysłovyja pradpryjemstvy nie redka vykarystoŭvajuć takuju madel pracy: stvarajuć za miažoj handlovyja damy i adhružajuć im partyi techniki.
Pa damovie hety partnior pavinien raźličycca na praciahu 12 miesiacaŭ, naprykład. A voś ci raźličycca, vialikaje pytańnie. Hetaja adhruzka była vyklikanaja tym, što na tych rynkach jość popyt na traktary, ci jana była zroblenaja dla taho, kab pakazać, što ŭ nas terytoryja nie zastaŭlenaja pradukcyjaj (i skład ciapier — va ŭmoŭnym Nižnievartaŭsku)?
Zrabić vysnovu pra jakaść debitorskaj zapazyčanaści niemahčyma. Kali jana nie budzie pahašacca svoječasova, zavod nie zmoža raźličvacca pa kredytach i zajmach, vypłačvać zarobki. Ale z bałansam u MTZ usio narmalna», — padsumoŭvaje surazmoŭca.
Adznačym, što aproč karotkaterminovych daŭhoŭ, u MTZ jość jašče doŭhaterminovyja — na 504 miljony rubloŭ.
