Leanid Sudalenka. Fota: Jaŭhienija Paraščanka
Prajšło paŭhoda, jak vy vyjšli na volu. Čamu vy vyrašyli pakinuć Biełaruś? Jak źmianiłasia vaša žyćcio za hety čas?
Kali vyjdzieš [z turmy], ty jak taja ryba, vykinutaja na bierah. Ciažka — u pieršyja dni ja navat nie moh uziać telefon ci pračytać niešta na kampjutary, heta było psichałahična ciažka.
Navat u dzień vyzvaleńnia ŭ mianie nie było płanaŭ emihravać, uciakać z krainy… Ja kazaŭ toje ž samaje jašče da svajho aryštu ŭ 2020 hodzie: «Niachaj [režym Łukašenki] sychodzić… Ja nie ździajśniaŭ nijakaha złačynstva». Na adzinaccaty dzień paśla vyzvaleńnia [2023] ja pryniaŭ ciažkaje dla siabie rašeńnie: mnie pryjšłosia pakinuć krainu.
Leanid Sudalenka adrazu paśla vyzvaleńnia z «Vićby». Fota z sacsietak pravaabaroncy
Paśla vyzvaleńnia ja daviedaŭsia, što maje asabistyja źviestki ŭniesienyja ŭ zaćvierdžany ŭładami śpis ekstremisckich — tamu ŭ moj bok uzmacniłasia ŭvaha. Daviałosia infarmavać i prasić dazvołu navat na vyjezd z horada, a nie tolki z krainy.
Za mnoj dva razy na dzień sačyli z dapamohaj videarehistratara — u luby čas da mianie mahli źjavicca supracoŭniki milicyi… Uklučali videarehistratar i patrabavali padpisać papieru, što ja znachodžusia pa miescy žycharstva, i navat kazali, što mahli pryjści nočču, niahledziačy na toje, što ŭ mianie mały syn.
Raz na tydzień, zvyčajna ŭ niadzieli, davodziłasia źjaŭlacca ŭ kryminalna-vykanaŭčuju inśpiekcyju na tak zvanyja «prafiłaktyčnyja mierapryjemstvy», naprykład, paŭtary hadziny hladzieć film pra narkamanaŭ. Paśla ja padpisaŭ, što naviedaŭ mierapryjemstva, i byŭ volny. I ŭ toj ža viečar da mianie viartalisia ź videarehistrataram, jašče raz praviarali.
Adsočvałasia kožnaja finansavaja apieracyja — navat kali ja papaŭniaŭ bałans mabilnaha telefona na adzin rubiel. U takich umovach mnie pryjšłosia b pražyć da siami hadoŭ.
Było adčuvańnie, što ja pierajechaŭ z adnoj turmy ŭ druhuju. Ja zrazumieŭ, što mnie budzie ciažka vyžyć u takich umovach navat paru hadoŭ.
Andrej Stryžak z BYSOL mnie skazaŭ: «Lepš by ty źjechaŭ. Tak zdaryłasia, što ty ciapier samy viadomy [svabodny] pravaabaronca ŭ krainie, i ciabie nie pakinuć u spakoi».
Ja razumieŭ, što jašče adnaho źniavoleńnia nie vytrymaju. Ja viedaju, pra što kažu, ja viedaju, jakija tam umovy i jakoje tam miedycynskaje absłuhoŭvańnie. Novy termin dla mianie byŭ by kvitkom u adzin bok.
Što vy adčuvajecie, kali nie možacie viarnucca ŭ Biełaruś, tamu što heta niebiaśpiečna? Čaho vam bolš za ŭsio nie chapaje ŭ Biełarusi?
Samaje ciažkaje pačućcio — žyć, nie viedajučy, kali možna viarnucca ŭ Biełaruś. Ja nikoli nie płanavaŭ emihravać. Usio, što ja maju, u Biełarusi.
Ciapier ja znachodžusia ŭ adnosnaj biaśpiecy. Litva — svabodnaja kraina, i ja dziakuju litoŭskamu ŭradu za dadzieny mnie taki prytułak… Ale ja chaču žyć u Biełarusi, heta moj dom, i ŭ mianie zabrali hety dom.
U Homieli zastałasia maja siamja — žonka i syn-školnik. Ja pazbaŭleny mahčymaści vychoŭvać syna, žyć ź siamjoj, pazbaŭleny mahčymaści žyć u svajoj krainie — heta taksama pakarańnie.
Padčas školnych vakacyj majho syna jany byli tut [u Vilni] try dni. Čas praniośsia imhnienna: voś ja sustreŭ ich — i znoŭ pavinien byŭ raźvitacca. Padychodžu da aŭtobusa Vilnia-Minsk, biełaruskaha aŭtobusa ź biełaruskimi numarami, — vočy napoŭnilisia ślazami. Ja viedaŭ, što nie mahu tudy ź imi paviarnucca. Ja navat prasiŭ žonku ŭziać i dasłać mnie fotazdymki majho doma, drevaŭ, majho sadu…
Majoj maci 85 hadoŭ, i kali ja siadzieŭ u turmie, ja vielmi bajaŭsia jaje bolš nie pabačyć. Pakul ja siadzieŭ u turmie, pamior baćka majoj žonki, i choć u kryminalnym kodeksie jość pałažeńni ab karotkaterminovym vyzvaleńni na pachavańnie ŭ takich vypadkach, na praktycy heta nie pracuje — maŭlaŭ, niama [dastupnaha] transpartu i h.d., tamu ja maliŭsia, kab spatkacca z maci, i ŭ žniŭni [2023, paśla vyzvaleńnia] ja sustreŭsia ź joj, abniaŭ jaje. Ja razumieju, što heta mahła być naša apošniaja sustreča, tamu što [ciapier] jak tolki moj pašpart praskanujuć na biełaruskaj miažy, mianie adrazu ž aryštujuć.
Leanid Sudalenka. Fota: Jaŭhienija Paraščanka
Praz 100 dzion paśla majho vyzvaleńnia [2 listapada 2023] suprać mianie raspačali novuju kryminalnuju spravu za «sadziejničańnie ekstremisckaj dziejnaści», što praduhledžvaje pakarańnie da šaści hadoŭ pazbaŭleńnia voli [strohaha režymu].
Častka majoj majomaści ŭžo aryštavanaja. Što biełaruskija ŭłady majuć na ŭvazie pad słovam «sadziejničańnie», mnie niezrazumieła, mahčyma, tamu, što ja nie maŭčaŭ… Pakul u Biełarusi nie budzie inšaja ŭłada, jakaja amnistuje ŭsich palitviaźniaŭ, ja nie zmahu viarnucca ŭ krainu, i ja heta razumieju.
Jak tolki budzie choć jakaja mahčymaść, ja viarnusia ŭ Biełaruś… Tut, u Litvie, na praciahu hetaha paŭhoda ja sprabavaŭ zajmacca toj spravaj, jakoj zajmaŭsia da 2020 hoda, a heta pravaabarončaja dziejnaść jak častka pracy Pravaabarončaha centra «Viasna».
Jakoje heta adčuvańnie — niespraviadliva apynucca za kratami? Jak heta adbiłasia na vas?
Ja, jak i inšyja palitviaźni, adsiedzieŭ svoj termin, nie ździejśniŭšy nijakich złačynstvaŭ. Adsiedzieć biez złačynstva značna ciažej. Kožny dzień łoviš siabie na dumcy: «Čamu ja tut? Čamu ja ŭ turmie? Tolki tamu, što dziaržava pryznała mianie ekstremistam?»
Maje rodnyja prasili mianie bierahčy siabie i svajo zdaroŭje dla ich, i dumki pra siamju dapamahli mnie ŭsio heta pieražyć. [Da 2020 hoda] Ja ćviorda stajaŭ na nahach, vieryŭ u zakon i spraviadlivaść.
Pamiž pieratrusami doma i ŭ ofisie i aryštam u mianie było 13 sutak, i ja moh źjechać. U toj čas Aleś Bialacki skazaŭ mnie: «Lavon, ty źjazdžaj, bo mohuć za taboj pryjechać». Na što ja adkazaŭ: «Ja nie źjedu, niachaj jany źjazdžajuć». Ja nie rabiŭ ničoha suprać zakona i nie vieryŭ u toje, što zdaryłasia i što praciahvajecca dahetul.
U mianie była takaja viera da 2020 hoda, ale jaje ŭžo niama.
Paśla vyzvaleńnia ja nie moh zajmacca pravaabarončaj dziejnaściu ŭ Biełarusi — kali b pačaŭ, mianie b adrazu aryštavali. Dziaržava pazbaviła mianie prava zajmacca prafiesijaj.
Kali b vy mahli parazmaŭlać sa svaimi kalehami z «Viasny», jakija znachodziacca za kratami, što b vy im pieradali?
Svaim kaleham z «Viasny» i ŭsim palitviaźniam ja pazyčyŭ by zachavać zdaroŭje, što jašče. Bo kluč ad turemnych kamier nie ŭ nas, kluč u Łukašenki. Chto siońnia moža paŭpłyvać na Biełaruś? Pucin? Pucin trymaje Navalnaha ŭ turmie, u jaho samoha jość palitviaźni.
Ja b paprasiŭ ich u pieršuju čarhu maksimalna pakłapacicca pra svajo zdaroŭje, tamu što čas idzie, i ichniamu prysudu pryjdzie kaniec. U takich umovach vielmi važna bierahčy svajo zdaroŭje i bierahčy siabie. Ja viedaju, nakolki heta składana.
Aleś Bialacki i Leanid Sudalenka. Homiel, 2018 h.
Za try hady ja straciŭ zuby, a Alesia asudzili na dziesiać hadoŭ. Tam niama stamatałahičnaj dapamohi; jość ludzi z aholenymi dziasnami, jakija nie mohuć žavać ježu. Ja čytaŭ pra prafsajuznaha aktyvista, jakomu 73 hady, i ŭ jaho adsutničaje adna nyrka; jaho asudzili na dziesiać hadoŭ, jamu patrebnaja pierasadka nyrki. Heta pytańnie žyćcia i śmierci.
Ja spadziajusia, što ŭsie my dažyviem da amnistyi palitviaźniaŭ, ale bajusia, što kali nam daviadziecca pačakać jašče try hady, my možam nie ŭbačyć mnohich ź ich znoŭ. Za čas znachodžańnia ŭ kałonii było try śmierci. Na ranišniaj praviercy napišuć «minus adzin» — tak tam staviacca da čałaviečaha žyćcia.
Chto adkaža za śmierć Alesia Puškina, čałavieka majho ŭzrostu? Ja ŭpeŭnieny, što jon vyžyŭ by, kali b byŭ na voli. Što my budziem rabić, kali adnojčy ranicaj daviedajemsia, što pamior nobieleŭski łaŭreat Aleś Bialacki? Skažam, što treba ŭvodzić novyja sankcyi? Ja vielmi pieražyvaju za jaho, jon moj siabar.
Paŭhoda pamiž našymi aryštami Aleś [Bialacki] pisaŭ mnie listy ŭ Homielskuju turmu. Jon mnie kazaŭ: «Lavon, što my možam zrabić dla ciabie? Lavon, vosieńniu [2021] budzieš doma, trymajsia».
Jak vy ličycie, za što vas aryštavali i asudzili?
20 hadoŭ da 2020 hoda ja zajmaŭsia pravaabarončaj dziejnaściu ŭ svajoj krainie i [paśla prezidenckich vybaraŭ 2020 hoda] nie siadzieŭ skłaŭšy ruki.
Zakonnaści ŭ Biełarusi niama. Ciapier jość budynak suda ź ludźmi ŭ sudziejskich mantyjach, ale tam niama zakonu. Jak kazaŭ Łukašenka, «časam nie da zakonu» — hetaje biezzakońnie praciahvajecca da siońniašniaha dnia.
U majoj kryminalnaj spravie 83 tamy z 354 śviedkami. Heta ŭsio ludzi, jakija ŭdzielničali ŭ akcyjach pratestu i byli asudžanyja, — niechta atrymaŭ štrafy, niechta pryciahnuty da kryminalnaj adkaznaści. Usie hetyja ludzi — achviary [palityčnaha] pieraśledu, i jany źviarnulisia pa dapamohu ŭ naš pravaabarončy ofis.
Ja akazvaŭ nie tolki jurydyčnuju dapamohu, ale i kansultacyi, mnohim składaŭ skarhi, šukaŭ finansavuju dapamohu na apłatu advakataŭ, sudovych vydatkaŭ, charčavańnie [padčas utrymańnia ŭ izalatarach časovaha ŭtrymańnia] i h. d. Za hetuju dapamohu, liču, mianie asudzili. Pravaabaroncy potym byli represavanyja, i ja byŭ u liku pieršych.
Sudździa, jaki asudziŭ mianie na try hady, ździejśniŭ kryminalnaje złačynstva, i rana ci pozna jon paniasie za heta adkaznaść. Jon zaviedama vynies niepravasudny prysud…
Kali ja siadzieŭ u turmie, ja padaŭ u Hienprakuraturu skarhu [na sudździu], jakuju mnie viarnuŭ opierupaŭnavažany i skazaŭ: «Prysud u dačynieńni da vas ustupiŭ u zakonnuju siłu, i heta aznačaje, što vy złačyniec i niama prysudu suprać sudździ, tak što jon čysty. I kali vy jašče raz padaście skarhu na sudździu, to my zaviadziem suprać vas novuju kryminalnuju spravu za paklop na sudździu».
Ja ŭžo kazaŭ, što ŭ płanie represijaŭ Biełaruś skočvajecca da najhoršych praktyk kamunistyčnaha minułaha… Ja vieru, što represavanyja palitviaźni ŭrešcie buduć reabilitavanyja. Chaciełasia b, kab heta adbyłosia pry našym žyćci, kab być hetamu śviedkam.
Čamu ludziam važna praciahvać dasyłać listy? Što značać dla palitviaźnia listy padtrymki?
U SIZA da mianie sapraŭdy dachodzili listy. Byli dni, kali mnie pisali zusim nieviadomyja ludzi i mnie prychodziła pa 15-20 listoŭ padtrymki. Na videa, dzie ja vychodžu ź SIZA z sumkaj, — heta torba była poŭnaja listoŭ — ja ich pryvioz ź SIZA ŭ kałoniju, a potym pryvioz dadomu. Hetyja listy ja chaču zachavać u asabistym archivie.
Z roznych krain prychodzili listy padtrymki. Radasna atrymlivać listy, heta suviaź sa svabodaj, z navakolnym śvietam. Heta dapamahaje prajści praz vyprabavańni, i čas prachodzić chutčej.
Kožnamu palitviaźniu važnaja padtrymka, navat u kałonijach, dzie palitviaźniam admaŭlajuć u pierapiscy, usio roŭna prychodziać listy, i cenzary, administracyja ich bačać, bačać hetuju padtrymku, bačać, što ludzi pamiatajuć i nie zabyvajuć čałavieka.
Akcyi salidarnaści — jany pavinny praciahvacca. Listy i słovy padtrymki vielmi važnyja.
Paśla vyzvaleńnia sa mnoj źviazvalisia niekalki čałaviek i pierasyłali skan-kopii listoŭ, jakija jany dasyłali, ale ja ich (u kałonii) nie atrymaŭ. Mnie taksama pryjšoŭ list z turmy — bo ja tam taksama dapamahaŭ ludziam, pisaŭ zvaroty i h.d.
List salidarnaści, jaki nieznajomy čałaviek dasłaŭ Leanidu padčas adbyćcia pakarańnia ŭ kałonii. List Leanid nie atrymaŭ. Admova ŭ listavańni palitviaźniam u Biełarusi — heta zvyčajnaja praktyka
Jakaja budučynia ŭ pravaabarončaha ruchu Biełarusi?
Navat u samych demakratyčnych krainach pravy čałavieka parušajucca, tamu pravaabaroncy nie buduć siadzieć biez spravy. Navat kali ŭ Biełarusi źmienicca palityčnaje kiraŭnictva i skončacca represii, mahčyma, tady my budziem baranić sacyjalnyja i kulturnyja pravy. U peŭnym sensie Biełarusi moža pašancavać, kali pryjdzie demakratyčnaje praŭleńnie, to, chutčej za ŭsio, budzie pasada ambudsmiena, i ŭ nas navat moža być nobieleŭski łaŭreat u jakaści ambudsmiena.
Pravy čałavieka ŭ Biełarusi majuć budučyniu — tak ja jaje baču. Jak tolki źjavicca choć najmienšaja mahčymaść, mnohija z nas viernucca ŭ Biełaruś i praciahnuć pracavać.
Abarona pravoŭ čałavieka stała metaj majho žyćcia, i ja nie ŭjaŭlaju svajho žyćcia biez hetaha; heta ŭsio, što ja viedaju. Byli časy, kali my pracavali efiektyŭna i ŭdavałasia adstojvać pravy čałavieka. Ja nie dumaju, što hetaje biezzakońnie, hetaje nieaficyjnaje nadzvyčajnaje stanovišča, kali zakony nie pracujuć, praciahniecca. Čamu zakony nie pracujuć? Farmalna jany mohuć nie pracavać padčas nadzvyčajnaha ci vajennaha stanovišča, ale naša kraina nie abviaščała nadzvyčajnaje stanovišča, dyk čamu zakony nie pracujuć?
Ciapier, jak kazaŭ Łukašenka, «nie da zakonaŭ», jany stvaryli svoj suśviet i ŭ hetym suśviecie žyvuć.
Aŭtarytarnyja dziaržavy časta imknucca ačarnić pravaabaroncaŭ i vystavić ich jak niepatryjotaŭ, vorahaŭ hramadstva, «zamiežnych ahientaŭ». Jaki vaš pohlad na hety naratyŭ?
U 2020 hodzie ŭłady ździejśnili złačynstva i praciahvajuć jaho ździajśniać.
Kali na nas [pravaabaroncaŭ] nie naklejać jarłyk ekstremistaŭ, zamiežnych ahientaŭ, jakija zdradzili radzimie, to ŭsia ŭvaha budzie źviernutaja da ŭłady, tamu što my budziem patrabavać adkaznaści za złačynstvy, jakija jany ździejśnili.
Tamu ŭładam vyhadna stvarać z nas vobraz vorahaŭ, a potym kazać: «Heta vorahi raspaŭsiudžvajuć chłuśniu, jany vystupajuć suprać ułady za zachodnija hrošy, zajaŭlajuć, što ŭłada drennaja i ŭčyniła złačynstvy». Heta naratyŭ, jaki ŭrad praciahvaje adstojvać.
Pradstaŭlajučy ŭsich, chto ŭdzielničaŭ u akcyjach pratestu, i tych, kaho ŭrad paznačyŭ ekstremistami abo terarystami, jak zdradnikaŭ, jakija pradali svaju krainu, jany imknucca sfarmavać hramadskuju dumku. Zhodna z hetym naratyvam, my vinavatyja ŭ tym, što ludzi ŭ Biełarusi žyvuć drenna, i kali b nie my, usio było b dobra.
Čamu ŭłada nie abjaŭlaje amnistyju i čamu praciahvajucca represii? Heta tamu, što pry lubym inšym scenary ŭrad bolš nie zmoža kantralavać situacyju.
Kolkaść palitviaźniaŭ siońnia zanižanaja, tamu što mnohija ŭžo adbyli pakarańnie i mnohija nie chočuć hetaha jarłyka. Jany nie žadajuć uskładniać sabie žyćcio jašče ŭ turmie.
Kala 300 tysiač čałaviek pakinuli Biełaruś, i kali b jany viarnulisia ŭ krainu, to patrabavali b ad urada adkaznaści. Tamu ŭłada robić usio, kab hetyja ludzi nie viarnulisia, i heta tyčycca nie tolki pravaabaroncaŭ, ale i žurnalistaŭ, vałancioraŭ, prafsajuznych aktyvistaŭ, navukoŭcaŭ, nastaŭnikaŭ, lekaraŭ i inšych, jakija kirujucca ŭ asnoŭnym svaim sumleńniem, i im jość što skazać.
Čamu mianie ŭklučyli ŭ śpis ekstremistaŭ vyšejšaha ŭzroŭniu? Pa jakim pravie mianie ŭklučyli ŭ hety śpis, kali ja navat nie maju mahčymaści źviarnucca ŭ sud i dakazać advarotnaje? Zdajecca, hety jarłyk na ŭsio žyćcio prylepicca da mianie — kali ja zmahu atrymać reabilitacyju? Dla hetaha ŭ krainie niama miechanizmu. Nie vykonvajučy zakon i nie zabiaśpiečvajučy mnie abaronu, ci nie stanovicca sama ŭłada ekstremisckaj?
Jak vyhladaje žyćcio palitviaźnia ŭ Biełarusi?
Kožny prysud źniavolenamu składajecca ź dźviuch častak. Pieršaja častka — SIZA — heta jak turma, dzie ty kruhłasutačna siadziš u kamiery i čakaješ sudu. Niekatoryja ludzi siadziać u SIZA pa 2-3 miesiacy. Ja pravioŭ hod [u Homielskim SIZA]. Druhaja častka — kali ciabie pieravodziać u kałoniju — tam ja adsiedzieŭ paŭtary hady.
18 studzienia 2021 hoda mianie aryštavali, kinuli ŭ SIZA, a potym zabylisia pra mianie na try-čatyry miesiacy. Potym mianie zaviali ŭ pakoj, dzie byli dvoje mužčyn u cyvilnym i stajała na stale videakamiera na štatyvie.
Mnie prapanavali damovu ab supracoŭnictvie. Jany kazali: «Što vy tut robicie, Leanid Leanidavič, siarod źniavolenych, siarod zabojcaŭ, zładziejaŭ i inšych złačyncaŭ? Vy ž adukavany čałaviek, siońnia ŭviečary mahli b iści dadomu, u vas maleńki syn».
Pa sutnaści, jany chacieli, kab ja pračytaŭ usłych na kamieru, što PC «Viasna» płanuje revalucyju ŭ Biełarusi za košt finansavańnia Dziarždepartamienta ZŠA.
Takim čynam, kali b vy supracoŭničali i sfabrykavali niepraŭdzivyja fakty pra kalehaŭ arhanizacyi, heta była b cana za vašu svabodu?
Tak, ale jak potym žyć z hetaj svabodaj? Zapisvalisia navat razmovy z žonkaj padčas karotkich spatkańniaŭ pa telefonie praz škło. I na sudzie ŭ Minsku nad Alesiem Bialackim, Valancinam Stefanovičam i Uładzimiram Łabkovičam začytvali vyrvanyja z kantekstu frazy z tych razmovaŭ. Ja nie viedaju, što jany chacieli hetym dakazać. Ja daviedaŭsia pra heta tolki paśla vyzvaleńnia.
Što da abychodžańnia z palitviaźniami, to jak tolki ty tudy traplaješ — adbyvajecca parušeńnie luboj prezumpcyi nievinavataści, jašče da taho, jak tvaja vina budzie dakazanaja abo ciabie abvinavaciać, ciabie ŭžo klajmiać «ekstremistam».
Prykładna praz try dni administracyja vyklikała mianie i prymusiła padpisać niejkuju papieru. Mnie zabaranili čytać i skazali, što buduć sačyć za mnoj. Jak vyśvietliłasia, mianie pastavili na, jak jany nazyvajuć, «prafiłaktyčny ŭlik» pa katehoryi «schilnaść da ekstremizmu i inšaj destruktyŭnaj dziejnaści». Tamu kožny raz, kali ja pradstaŭlaŭsia [pry zvarocie abo pry atrymańni ježy], mnie davodziłasia paŭtarać:
«Asudžany Sudalenka Leanid, 1966 hoda naradžeńnia, pavodle artykuła 342 KK asudžany na try hady. Pačatak terminu: čatyrnaccać nul adzin dvaccać dva, kaniec terminu: dvaccać adzin nul siem dvaccać try… Staju na prafiłaktyčnym uliku pa katehoryi schilnych da ekstremizmu i inšaj destruktyŭnaj dziejnaści…»
Tamu, kali niechta [z administracyi] padychodziŭ da akienca kamiery i nazyvaŭ majo proźvišča, ja pavinien byŭ stajać na kaleniach i rapartavać, a jany mahli rabić heta biaskoncuju kolkaść razoŭ, da piatnaccaci razoŭ na dzień. Takim čynam tabie ŭbivajuć u hałavu, što ty ekstremist. Časam ty pačynaješ dumać, što, mahčyma, ty sapraŭdy i jość ekstremist.
U SIZA štodnia atrymlivaješ hadzinu prahułki ŭ dvoryku, a ty ŭsio roŭna pad dacham… Tolki praź dzieviać miesiacaŭ ja ŭpieršyniu ŭbačyŭ nieba i sonca — kali mianie pieraviali ŭ sud i ja vyjšaŭ ź milicejskaha furhona.
Za hod znachodžańnia ŭ SIZA, u małaaśvietlenaj kamiery, ja značna papsavaŭ zrok, sapsavalisia zuby. Ja pastupiŭ z dyjahnazam cukrovy dyjabiet, i jany viedali, što mnie treba štodnia prymać leki, ale za hod znachodžańnia ŭ SIZA tolki adzin raz pravieryli ŭzrovień cukru ŭ kryvi, chacia treba heta rabić štodnia.
Leanid Sudalenka ŭ kletcy ŭ zali suda padčas abviaščeńnia prysudu, 3 listapada 2021 h.
Za try miesiacy suda z 3 vieraśnia pa 3 listapada [2022] u mianie było 24 sudovyja pasiedžańni, i zaŭsiody ŭ sud mianie dastaŭlali pad uzmocnienaj achovaj. Ludzi ŭ kalidory ŭ budynku suda advaročvalisia, kali bačyli, jak kahości viaduć tvaram uniz, jak asabliva niebiaśpiečnaha złačyncu.
Kali ty zvyčajny viazień, a nie «ekstremist», tvaje kajdanki zašpilenyja śpieradu, tak što ty možaš, u rešcie rešt, rukami pačuchać nos ci vucha, ale kali kajdanki zašpilenyja zzadu i nos čuchajecca, jaho možna pačasać tolki ab ścianu. Adnojčy ŭ mianie pajšła kroŭ z nosa (ad cisku), i ja nie viedaŭ, što rabić, — u mianie za śpinaj byli kajdanki, i ja adčuvaŭ smak kryvi, jakaja ciače mnie ŭ rot.
Robiać heta śpiecyjalna dla palitviaźniaŭ. Heta ž nie adzin dzień — ranicaj pryvoziać (u sud), potym viartajuć na abied u izalatar i paśla abiedu nazad u sud, i znoŭ hetak ža ŭviečary a šostaj — u SIZA. Ahułam čatyry razy na dzień 24 takija pasiedžańni, a takich pasiedžańniaŭ pa majoj spravie mahło prajści kala sotni. Heta davoli źnievažalna.
[Padčas] słuchańniaŭ siadziš u kletcy, kamiery. Heta taksama parušaje prezumpcyju nievinavataści. Ja [biespaśpiachova] kožny dzień padavaŭ chadajnictvy ab advodzie sudździ, tamu što heta stvarała niaroŭnyja ŭmovy — prakurory, ich troje, siadziać za stałom, a ja ŭ kletcy… Ja navat nie moh ničoha rabić u pracesie.
U kałonii [kudy mianie pieraviali paśla rašeńnia suda] mianie da apošniaha dnia [adbyćcia pakarańnia] trymali sa statusam «złosnaha parušalnika». Ja bajaŭsia skazać svaim rodnym, što heta mahło aznačać. Pa artykule 411 ab «złosnym nievykanańni terminaŭ adbyćcia pakarańnia» čałaviek u formie sudździ moža dadać novy termin — Źmitru Daškieviču, Palinie Šarenda-Panasiuk — dadajecca ŭ druhi raz za hod. Ja hetaha bajaŭsia i razumieju, što status «złosnaha parušalnika» mnie dali nie darma, rychtavalisia dadać novy termin. Hety status taksama aznačaŭ adsutnaść prava na spatkańni.
Jak tolki ja padaŭ zajavu na spatkańnie, adrazu znajšli padstavu admović mnie ŭ im — ci to huzik nie zašpileny, ci to ja nie tak pahaliŭsia.
Sa 100 źniavolenych u maim učastku 28 byli palitviaźniami, i ich lohka adroźnić — jak tolki pryjazdžaješ u kałoniju, palitviaźniam staviać admietny znak — žoŭty cetlik, što značyć «ekstremist». Z 28 «žoŭtych» viaźniaŭ tolki ja i adzin chłopiec mieli status «złosnych parušalnikaŭ».
Tam kožny dzień byŭ adnolkavy, akramia niadzieli, kali my nie pracavali. Usie źniavolenyja pavinny byli pracavać. Pieršyja dzieviać miesiacaŭ ja pracavaŭ u drevaapracoŭčym cechu, potym mianie pieraviali ŭ mietałarazborny cech — hołymi rukami zdabyvali mietał sa starych kabielaŭ. Była kvota, kolki treba było zdać miedzi, inakš heta pryviadzie da ŠIZA.
Za hetuju pracu, šeść dzion na tydzień pa vosiem hadzin, ja atrymlivaŭ mienš za adzin dalar u miesiac. Miarkuju, astatniaje adličyli za kamunalnyja pasłuhi. Adpačynkaŭ pa maim statusie nie było, u adroźnieńnie ad inšych źniavolenych.
Mnie taksama nie dazvolili listavacca, a kali ja źviarnuŭsia da administracyi, mnie skazali, što chopić atrymlivać listy ad žonki, i kali ja jašče raz uzdymu hetaje pytańnie, mianie adpraviać u ŠIZA.
Ja taksama trapiŭ u ŠIZA za dziesiać dzion da vyzvaleńnia, mianie pieraviali tudy biez nahody, maŭlaŭ, tabie zastałosia dziesiać dzion, budzieš mieć mahčymaść ačyścić dumki, pabyć sam-nasam. ŠIZA — heta turma ŭ turmie, katavańnie choładam, katavańnie adzinotaj.
Try razy na dzień dajuć kašu i sałodki čaj, jaki ja nie moh pić praz dyjabiet, — na siomy dzień ja ŭžo razmaŭlaŭ z pavukom, jakoha znajšoŭ u kucie, śpiavaŭ pieśni, kab nie stracić rozum, bo čałaviek maje patrebu ŭ znosinach.
Pościłki tam niama, zabirajuć ciopłaje adzieńnie. Vy nie možacie spać bolš za hadzinu z-za choładu. Ja byŭ tam uletku, ale ŭnačy tempieratura była kala 10-12 hradusaŭ ciapła, było adčyniena zakratavanaje akno, jakoje nielha było začynić.
Vyspacca nie možaš, i ŭdzień taksama nie dajuć — ja ŭdzień lažaŭ na padłozie, atrymaŭ vymovu. Ja liču heta katavańniem, i ja pra heta kazaŭ, navat admaŭlaŭsia jeści. Jany adkazali, što «heta zakon». Kali ja vyjšaŭ z turmy, ja praviaraŭ, i, sapraŭdy, jość taki zakon, što źniavolenym u ŠIZA paścielnaj bializny nie dajuć. Navat hetuju normu katavańniaŭ unieśli ŭ kryminalny kodeks.
Ja razumieŭ, što kali b nie vyjšaŭ, ja b nie vytrymaŭ taho ŠIZA, ja bolš nie vytrymaŭ by.
Ščyra kažučy, da samaha kanca nie dumaŭ, što mianie adpuściać. Ja dumaŭ, što ŭ apošni dzień mianie adviazuć u sud, prydumajuć novy termin i prosta nie adpuściać. Navat kali mianie vyzvalili, ja zrabiŭ pieršyja kroki na volu i nie pavieryŭ.
Mianie adpuścili i skazali iści na prypynak [hramadskaha transpartu], kab jechać vosiem kiłamietraŭ da horada. Ale ja viedaŭ, što maja siamja pryjedzie za mnoj. Razbudzili mianie ŭ 5 ranicy, dali kašy, a ŭ 6 ranicy adpuścili. Ja čakaŭ siamju da 11 ranicy, tamu što zvyčajna ŭ hety čas usich adpuskajuć [a mienavita na hety čas siamju paprasili pryjści]. Mnie nie dali pieraapranucca ŭ svajo, bo ja dziesiać dzion lažaŭ na padłozie biez duša.
Jak ludziam va ŭsim śviecie praciahvać padtrymlivać biełaruskuju hramadzianskuju supolnaść?
Heta składanaje i prostaje pytańnie adnačasova. Prezident [Polščy] Duda vykazaŭsia, zajaviŭšy, što nie zastałosia efiektyŭnych srodkaŭ dla vyzvaleńnia biełaruskich palitviaźniaŭ.
Treba zrabić palitviaźniaŭ surjoznaj prablemaj dla Łukašenki i pastavić jamu ŭltymatum, ad jakoha jon nie zmoža admovicca. Sankcyj niedastatkova, pakul kalijnyja ŭhnajeńni ź Biełarusi vyvoziać. Varta pasprabavać akazać bolš rašučy cisk na Minsk.
Ja ŭdziačny, što biełaruskaja paviestka nie źnikaje i ŭ dačynieńni da biełaruskaha režymu ŭsie jeŭrapiejskija krainy majuć kansalidavanuju pazicyju, akramia Orbana.
Nielha zabyvać, što rakiety taksama byli zapuščanyja ź Biełarusi ŭ bok Ukrainy. Pra heta ja daviedaŭsia, kali vyjšaŭ z turmy. Ale heta nie vina biełarusaŭ; nie było nijakaha refierendumu z pytańniem: «Ci chočacie vy vykarystoŭvać terytoryju Biełarusi dla rasiejskaj armii suprać Ukrainy ci nie?» Heta było rašeńnie Łukašenki, i jon pavinien nieści za heta adkaznaść.
Ci vinavatyja biełarusy, što z majho rodnaha horada Homiela lacieli rakiety ŭ bok Čarnihava, dzie ja vyras i jaki my naviedvali štotydzień? Kali ja daviedaŭsia, što Čarnihaŭ bambili, było adčuvańnie, što rujnujuć moj ułasny dom. Jak heta možna daravać?
Ja spadziajusia, što hetamu varjactvu, dakładniej, tamu, što adbyvajecca ciapier, pryjdzie kaniec, mahčyma, u novym hodzie, hodzie Cmoka, jaki pačynajecca ŭ lutym. U turmie ja zachapiŭsia haraskopami (śmiajecca). Ja spadziajusia, što 2024 hod pryniasie nam dobryja naviny, tamu što adychodziačy hod staŭ katastrofaj. Va Ukrainie vajna, hinuć ludzi, a ŭ Biełarusi cichaja vajna, i tam taksama hinuć ludzi — nie ŭ takich kolkaściach, ale siońnia my havorym pra Biełaruś.
Leanid Sudalenka — pravaabaronca, kiraŭnik Homielskaha filijału PC «Viasna» z 20-hadovym dośviedam dapamohi hramadzianam, jakija paciarpieli ad parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka. Sudalenka dapamahaŭ u padrychtoŭcy i padačy šmatlikich indyvidualnych skarhaŭ u Kamitet pa pravach čałavieka AAN suprać Biełarusi. Ciaham 2020 hodu Sudalenka akazvaŭ jurydyčnuju dapamohu ŭ abskardžańni sudovych rašeńniaŭ za ŭdzieł u «niesankcyjanavanych akcyjach», jakija prachodzili ŭ Homieli paśla prezidenckich vybaraŭ 2020 hoda.
Čytajcie taksama:
Prajšoŭ pieratrus u homielskaj kvatery Leanida Sudalenki
Na Leanida Sudalenku zaviali novuju kryminalnuju spravu
Sudalenka: Pry mnie ŭ kałonii pamierła try čałavieki, a Uciuryn panibractvuje z načalnikam «Vićby»
