Donald Tramp pravodzić pieradvybarčy mitynh u Su-Sici, štat Ajova. Fota: Scott Olson / Getty Images
Na praciahu dziesiacihodździaŭ amierykanskija kansiervatary sprabavali – i ŭ asnoŭnym biespaśpiachova — karennym čynam pierabudavać fiederalny ŭrad. Vytoki hetych namahańniaŭ uzychodziać da 1982 hoda, kali tahačasny prezident Ronald Rejhan zasnavaŭ kamisiju pa pavyšeńni efiektyŭnaści ŭrada z metaj «asušyć bałota» ŭ Vašynhtonie.
Hrupa, viadomaja jak Kamisija Hrejs, apublikavała 47-tomnuju spravazdaču z bolš jak dźviuma tysiačami rekamiendacyj adnosna dziaržaŭnych słužačych. Mnohija z rekamiendacyj tak i nie byli vykanany.
Adnak kali Donald Tramp viernie sabie Bieły dom, kansiervatary mohuć damahčysia pośpiechu.
Čamu Tramp moža «padmiać» urad pad siabie i što takoje pryncyp unitarnaj vykanaŭčaj ułady
Pierabudavać urad moža dazvolić tak zvany pryncyp unitarnaj vykanaŭčaj ułady, jaki zafiksavany ŭ Kanstytucyi i nadzialaje vykanaŭčaj uładaj prezidenta. Hety pryncyp źjaviŭsia ŭ amierykanskim kanstytucyjnym pravie jašče ŭ XVIII stahodździ.
U artykule 2 Kanstytucyi ZŠA havorycca, što vykanaŭčaja ŭłada naležyć prezidentu Złučanych Štataŭ Amieryki. Na padstavie hetaj normy prychilniki teoryi ŭnitarnaj vykanaŭčaj ułady śćviardžajuć, što, choć Kanhres i maje abmiežavanaje prava ŭmiešvacca ŭ vykanaŭčuju ŭładu šlacham adpraŭleńnia ŭ adstaŭku niekatorych słužbovych asob, tolki prezident maje kanstytucyjnyja padstavy kantralavać raspracoŭku palityčnych stratehij i rašeńni orhanaŭ vykanaŭčaj ułady.
Mnohija miarkujuć, što krajniaja forma ŭnitarnaj vykanaŭčaj ułady ŭ ZŠA sfarmavałasia pry prezidencie Džordžy Bušu-małodšym, kali jon zaprasiŭ na pasadu vice-prezidenta Dzika Čejni. Razam jany pačali vyrašać ułasnyja palityčnyja intaresy, i heta vyjaviłasia ŭ takich sprečnych rašeńniach, jak viadzieńnie vajny ź mižnarodnym teraryzmam, uvarvańnie ŭ Irak i vykarystańnie niezakonnych mietadaŭ dopytu.
Siońnia Tramp damahajecca prahresu pa niekatorych sa svaich prapanoŭ šmat u čym dziakujučy Viarchoŭnamu sudu, u jakim były prezident dapamoh zamacavacca kansiervatyŭnaj bolšaści. Kansiervatyŭnyja sudździ nieadnarazova sihnalizavali ab padtrymcy pryncypu ŭnitarnaj vykanaŭčaj ułady i vykazvali skieptycyzm u dačynieńni da fiederalnych ahienctvaŭ — tak što jany mohuć z razumieńniem pastavicca da śćviardžeńnia Trampa nakont taho, što fiederalnuju biurakratyju treba ŭtajmavać.
Ale pry hetym treba zhadać, što Tramp nie atrymaŭ łaski ad Viarchoŭnaha suda padčas svajho prezidenctva. Sud zabłakavaŭ jaho namahańni pa ŭklučeńni pytańnia ab hramadzianstvie ŭ pierapis nasielnictva, jaki pravodzicca raz u dziesiać hadoŭ, i pa admienie prahramy lehalizacyi dla dziaciej-nielehałaŭ Deferred Action for Childhood Arrivals (DACA), stvoranaj za časam Abamy. Sud taksama adchiliŭ chadajnictva Trampa ab admienie kryminalnaha rasśledavańnia, raspačataha prakuraturaj Ńju-Jorka ŭ dačynieńni da samoha Trampa.
«Ciažka pradkazać, jak daloka moža zajści [Viarchoŭny sud]. Ale ja dumaju, što ciapier značna mienš sudovaj strymanaści i bolš hatoŭnaści dapuścić toje, što kaliści ličyłasia ekstremalnymi abo marhinalnymi kanstytucyjnymi prapanovami»,
— dzielicca svaim mierkavańniem nakont taho, jak moža pavodzić siabie Viarchoŭny sud u dačynieńni da rašeńniaŭ, pryniatych Trampam, Šaleŭ Rojsman, prafiesar prava va Univiersitecie Aryzony.
Niekatoryja ludzi, jakija viedajuć byłoha prezidenta, vykazvajuć zaniepakojenaść tym, što aśmialeły Tramp moža vyjści na ŭzroŭni zakonaŭ daloka za miežy taho, što jon rabiŭ padčas svajho pieršaha prezidenckaha termina, i akružyć siabie daradcami, jakija nie buduć supraciŭlacca jaho paryvam.
Daradcy hałoŭnaha respublikanca buduć imknucca atrymać bolš paŭnamoctvaŭ dla najmu i zvalnieńnia prafiesijnych fiederalnych słužboŭcaŭ, kab upłyvać na toje, chto pravodzić prezidenckuju palityku va ŭsim uradzie.
U 2020 hodzie Tramp vydaŭ vykanaŭčy ŭkaz, jaki moh by pazbavić tysiačy fiederalnych słužboŭcaŭ abarony na dziaržaŭnaj słužbie i skasavać konkursnyja ekzamieny ŭ jakaści krytera pryjomu na pracu. Prezident Bajden admianiŭ hety ŭkaz, ale daradcy Trampa płanujuć jaho adnavić.
Što kankretna Tramp choča źmianić padčas svajho prezidenctva
Heta toje, što paabiacaŭ zrabić kandydat u prezidenty ad Respublikanskaj partyi ŭ vypadku abrańnia ŭ 2024 hodzie:
Fiederalnyja čynoŭniki
Zvolnić tysiačy fiederalnych słužboŭcaŭ, jakich prezident ličyć čalcami «hłybinnaj dziaržavy», a niekatorych — pieravieści za miežy Vašynhtona.
Ahienctvy
Ustalavać kantrol nad niezaležnymi ahienctvami, takimi jak Fiederalnaja kamisija pa handli i Fiederalnaja kamisija pa suviazi.
Biudžet
Adradzić tak zvanuju «kanfiskacyjnuju ŭładu». Heta aznačaje luboje dziejańnie abo biaździejnaść słužboŭca fiederalnaha ŭrada, jakija błakujuć vydatki abo abaviazacielstva pa finansavańni, pryniataje Kanhresam i zamacavanaje ŭ zakonie. Zakon ab biudžecie 1974 hoda abmiežavaŭ prava vykanaŭčaj ułady ŭtrymlivać srodki biez uchvaleńnia Kanhresa.
Hramadzianstva
Vydać vykanaŭčy ŭkaz, jaki admianiaje kanstytucyjnaje prava na hramadzianstva pa pravie naradžeńnia, jakoje bolš za stahodździe davała hramadzianstva ZŠA dzieciam, što naradzilisia ŭ krainie — niezaležna ad imihracyjnaha statusu ich baćkoŭ.
Pravaachoŭnyja orhany
Spynić finansavańnie Fiederalnaha biuro rasśledavańniaŭ i Ministerstva justycyi.
Imihracyja
Pravieści toje, što, sa słoŭ Trampa, stanie «najbujniejšaj apieracyjaj departacyi ŭ historyi», i adpravić tysiačy vajskoŭcaŭ, dysłacyravanych za miažoj, da amierykana-mieksikanskaj miažy.
Narkotyki
Zahadać vajenna-marskim siłam ZŠA ŭvieści poŭnaje vajenna-marskoje embarha, kab praduchilić traplańnie ŭ krainu fientaniłu i inšych narkotykaŭ.
Handal
Uvieści ŭniviersalny bazavy taryf u pamiery 10% na bolšaść tavaraŭ, jakija impartujucca.
Uvieści abmiežavańni na vałodańnie Kitajem infrastrukturaj u ZŠA.
Žyllo
Pabudova novych haradoŭ na fiederalnaj ziamli.
Biazdomnaść
Pierasialać biazdomnych ludziej u nanoŭ stvoranyja namiotavyja miastečki.
Kansiervatyŭnyja čynoŭniki, jakija ŭdzielničajuć u dyskusijach, admaŭlajuć ideju taho, što Tramp sprabuje zachavać niekantralavanuju ŭładu, i kažuć, što jany chočuć viarnucca da bačańnia prezidenctva, vykładzienaha ŭ Kanstytucyi. Pavodle ich, padčas druhoha prezidenckaha termina Trampa «biurakratyja budzie bolš kłapacicca pra toje, što dumaje prezident i jaki jaho paradak dnia».
Bajden uzmacniŭ svaju krytyku na adras Trampa, źviarnuŭšy ŭvahu na namahańni byłoha prezidenta pa pašyreńni svajoj ułady.
«Hetaja pahroza MAGA (Make America Great Again — «Vierniem Amierycy byłuju vielič» — amierykanski palityčny łozunh, papularyzavany Donaldam Trampam padčas jaho prezidenckaj kampanii 2016 hoda) jość pahrozaj asnovam našych demakratyčnych instytutaŭ»,
— zajaviŭ Bajden u minułym miesiacy padčas vystupu ŭ Aryzonie.
Kali raptam Tramp vyjhraje druhi termin, čakajecca, što demakraty ŭ Kanhresie pačnuć rasśledavańnie dziejańniaŭ Trampa, bo jany buduć kantralavać Sienat abo Pałatu pradstaŭnikoŭ. Adnak pryniaćcie zakanadaŭstva, jakoje radykalna procidziejničaje jaho palitycy, imavierna, budzie składanaj zadačaj.
Čytajcie taksama:
Śpikieram Pałaty pradstaŭnikoŭ u ZŠA abrali prychilnika Trampa
Amierykancy stali našmat mienš relihijnymi i mienš marać pra dziaciej
