Zdymak ilustracyjny. Fota: Brett Jordan / Unsplash
Hanna skončyła Varšaŭski ŭniviersitet pa prahramie NAWA (raniej — BUWiWM) — Nacyjanalnaha ahienctva akademičnych abmienaŭ. Jana pastupała piać hadoŭ tamu. Volha ŭ 2021 hodzie skončyła jurfak BDU.
Jak pastupali?
Hanna: Z dakumientaŭ pa prahramie NAWA patrebnyja byli daviedki ab zakančeńni «zeruŭki» (padrychtoŭčaha kursa dla inšaziemcaŭ) i ab stanie zdaroŭja, školny atestat z apastylem. Za ŭdzieł u rekrutacyi ja płaciła 85 złotych. Ale pry padačy dakumientaŭ na niekalki śpiecyjalnaściaŭ adrazu płacić treba za kožnuju.
Spačatku ja anłajn zapoŭniła zajavu na sajcie ŭniviersiteta. U joj treba było paznačyć siaredni bał atestata i bały pa asobnych pradmietach. Jašče ŭ mianie byli vyniki konsulskich ekzamienaŭ — ja zdavała ich, kab trapić u «zeruŭku».
Nakolki ja viedaju, potym praviły pastupleńnia źmianili, a ŭ niekatorych univiersitetach navat prymajuć vyniki biełaruskaha centralizavanaha teściravańnia i pieraličvajuć pa svajoj sistemie. Potym źjavilisia terminy, u jakija treba było prynieści dakumienty va ŭniviersitet. Asabistaja prysutnaść abituryjenta dla hetaha nie patrabavałasia, prynieści dakumienty moh luby čałaviek.
Volha: Padavać dakumienty treba było asabista, tamu jechała z maleńkaha horada ŭ stalicu. Patrebnyja byli školny atestat, siertyfikat centralizavanaha teściravańnia pa troch pradmietach (ja zdavała ruskuju i anhlijskuju movy i hramadaznaŭstva), pašpart i fatahrafii 3ch4 sm. Zdajecca, jašče patrabavałasia miedycynskaja daviedka. Jašče ja padavała kopiju paśviedčańnia čarnobylca. Jano davała prava na lhotu pry atrymańni internata.
Paśla zakančeńnia pryjomnaj kampanii ŭsich abituryjentaŭ sabrali ŭ vialikaj aŭdytoryi i abviaścili prachadnyja bały dla biudžetnikaŭ i płatnikaŭ. U mianie było krychu bolš za 300 bałaŭ. Ja pastupiła na płatnaje.
A internat davali?
Hanna: Zaličeńnie va ŭniviersitet nie daje aŭtamatyčnaha prava na atrymańnie internata, ale ŭ maim univiersitecie miescy ŭ internacie davali ŭsim inšaziemcam. Nakolki ja pamiataju, dla hetaha treba było padać zajaŭku i pakiet dakumientaŭ.
Pamiataju, što treba było paznačyć adras rehistracyi abo pražyvańnia ŭ Biełarusi i adlehłaść, na jakoj jon znachodzicca ad univiersiteta. Dadatkova patrabavali daviedku ab dachodach siamji, bo ŭ pieršuju čarhu miescy ŭ internacie dajucca tym, chto ŭ hetym najbolš maje patrebu.
Volha: U BDU internat dajuć nie ŭsim inšaharodnim. U pieršuju čarhu razhladalisia lhotniki: abituryjenty sa šmatdzietnych siemjaŭ, siroty, abituryjenty z paśviedčańniem čarnobylca i inšyja.
Mnie dali davoli dobry internat: błok na dva pakoi z kuchniaj, dušavoj i prybiralniaj. U adnym pakoi žyło dva čałavieki, u druhim — čatyry. U miesiac internat kaštavaŭ kala 30 rubloŭ.
Jakoj była prahrama? Jak arhanizavana navučańnie?
Hanna: Navučańnie doŭžyłasia piać hadoŭ. U Polščy stupieni bakałaŭra jak takoj niama: tut ličycca, što navukovyja stupieni pačynajucca ad mahistra, a paśla troch hadoŭ pryznajecca dypłom licencjata.
Kafiedra, na jakoj ja prachodziła navučańnie, była davoli vialikaj: u roznyja pieryjady navučańnia było ad 500 da 700 čałaviek na patoku. Na ŭsie biez vyklučeńnia zaniatki my zapisvalisia samastojna.
Zahadzia składzienaha raskładu ŭniviersitet nie davaŭ. Heta i plus, i minus. Z adnaho boku, možna vybrać zaniatki, jakija zručnyja i cikavyja, a z druhoha boku — achvotnych trapić u kankretnyja hrupy čaściakom bolš, čym miescaŭ u ich. Tamu płan časam byŭ raźbitym. Ale zatoje raskład možna było skłaści tak, kab vychadnyja byli pasiarod tydnia.
Z treciaha pa piaty kurs mnie treba było vyvučyć peŭnuju kolkaść pradmietaŭ na vybar. Tearetyčna možna prajści ich za adzin hod, a nastupnyja dva hady zajmacca dypłomam, ale heta vielmi składana. U asnoŭnym usie imknulisia zrabić jak maha bolš na trecim hodzie navučańnia, kab na piatym kursie zastalisia adzin-dva pradmiety. Tak, u apošni hod u mianie byli zaniatki va ŭniviersitecie tolki adzin raz na tydzień u pieršym siemiestry, a ŭ druhim — tolki kansultacyi nakont dypłomnaj pracy.
Kursavych rabot jak takich u nas nie było. Ale ŭmovaj atrymańnia zaliku pa niekatorych pradmietach była padrychtoŭka piśmovaj pracy na peŭnuju temu. Zvyčajna heta było 5-10 staronak tekstu na temu kankretnych zaniatkaŭ. Časam takaja praca prapanoŭvałasia pa žadańni — dla tych, chto choča piać pa pradmiecie.
Volha: Maja vučoba doŭžyłasia piać hadoŭ: pałovu navučańnia ja prachodziła na dzionnaj formie, a potym pieraviałasia na zavočnuju. Heta było abumoŭlena vysokim koštam (kala 5 tys.). Plus źjavilisia novyja intaresy, jakija pačali prynosić dachod.
Na dzionnaj formie ŭ nas kožny siemiestr byŭ hatovy raskład, jon visieŭ na stendzie. Pary prachodzili z vośmaj ranicy da 15-16 hadzin dnia z paniadziełka da piatnicy. Na zavočnaj formie na praciahu niekalkich tydniaŭ za siemiestr treba było naviedvać lekcyi va ŭniviersitecie. Raskład tam taksama byŭ hatovy, i jaho taksama možna było znajści tolki va ŭniviersitecie. Vielmi niazručna!
Kursavyja pracy ŭ nas byli abaviazkovaj častkaj navučalnaha pracesu. Pisać ich treba było raz na siemiestr. Vybirać vykładčyka i dyscyplinu možna było samastojna. Dla hetaha dastatkova było pryjści na kafiedru i zapisacca da vykładčyka, pry ŭmovie, što ŭ jaho jość miescy. Kali zapis u pačatku navučalnaha hoda prapuścili — vybirać pryjdziecca siarod tych vykładčykaŭ, jakija jašče volnyja.
Na napisańnie kursavoj davałasia niekalki miesiacaŭ, ale zvyčajna studenty pišuć za niekalki tydniaŭ. U teoryi była mahčymaść kansultavacca z vykładčykami. Ale na praktycy akazałasia, što jany nie vielmi chočuć dapamahać u hetym pytańni. Nu, ci mnie takija traplalisia. Abarona kursavoj prachodziła ŭ taho ž vykładčyka, u jakoha jana pisałasia. Niekalki pytańniaŭ — i vystaŭlajecca adznaka.
Jak zdavali ekzamieny? A pierazdačy byli?
Hanna: Ekzamieny ŭ asnoŭnym byli vusnyja, ale ŭ Polščy jość univiersitety, jakija robiać akcent na piśmovyja, naprykład, Jahiełonski ŭniviersitet. U maim univiersitecie na pieršym kursie dla ŭsich inšaziemcaŭ byŭ arhanizavany dadatkovy ekzamienacyjny dzień dla vusnaha ekzamienu. Heta rabiłasia dla taho, kab u studentaŭ była mahčymaść u spakojnaj abstanoŭcy sfarmulavać dumki i adkazać tak, jak jany razumiejuć temu: nichto nie patrabavaŭ zubryć słova ŭ słova.
Kali atrymaŭ dva bały — pierazdača. Jana była biaspłatnaja. I na ekzamien, i na pierazdaču treba rehistravacca na sajcie ŭniviersiteta. I tut treba nie prapuścić udałaha momantu, bo miescy da niastrohich prafiesaraŭ raźlatajucca jak haračyja piražki.
Volha: Usie ekzamieny ŭ nas byli vusnymi, nie pamiataju, kab choć adzin prachodziŭ u piśmovaj formie. Piać čałaviek zachodziać u aŭdytoryju, ciahnuć bilet i sadziacca rychtavacca na praciahu 15-20 chvilin. Potym pieršy sadzicca adkazvać. Adkazvaje, vychodzić, zachodzić nastupny. Dadatkovyja pytańni i naohuł staŭleńnie da studenta całkam zaležać ad vykładčyka.
Pierazdačy ŭ nas byli nieadnarazova, jany biaspłatnyja. U mianie za ŭvieś čas navučańnia było dźvie ci try. Ale tak vyjšła, što da hetych pradmietaŭ ja nie rychtavałasia i maralna była hatovaja da pierazdačy. Damaŭlacca ab pierazdačy treba było niepasredna z vykładčykam: chtości pryznačaŭ aficyjnyja pierazdačy, a chtości davaŭ mahčymaść pierazdać u ścisłyja terminy biez adznaki pra heta.
Jak prachodziła praktyka? Ci apłačvałasia?
Hanna: Praktyku studenty šukajuć sami, ale nie na ŭsich fakultetach jana abaviazkovaja. Maja praktyka była abaviazkovaj, i ahułam treba było prajści 320 hadzin, 80 ź jakich — abaviazkova ŭ dziaržaŭnych strukturach.
Dziaržaŭnaja praktyka nie apłačvajecca, kali pracuješ minimum hadzin. Ale jość prahramy praktyki na ŭsio leta. Kali, naprykład, student try miesiacy źjaŭlajecca paŭnavartasnym rabotnikam suda, to płaciać zarobak. Pra heta ja daviedałasia ŭžo na praktycy, na žal. Za praktyku na firmach zvyčajna płaciać, ale suma i patrabavańni zaležać ad pamieru i prestyžnaści firmy.
Niesudovuju častku praktyki ja padzialiła na dźvie častki: na adnoj mnie płacili, a na druhoj — nie. Tam, dzie płacili, było, viadoma, pryjemniej pracavać, dy i viedaŭ adtul ja vyniesła značna bolš.
Volha: Praktyka była abaviazkovaj častkaj navučańnia. Na vybar davałasia praktyka ŭ sudzie, Śledčym kamitecie ci ŭ prakuratury.
Šukać praktyku treba było samastojna. Jana nie apłačvałasia. Na čas praktyki studentu pryznačaŭsia adkazny vykładčyk, jaki moh pravieryć, ci prachodzić student praktyku. Jamu ž zdavali spravazdaču ab praktycy, i ŭ jaho prachodziła abarona.
A raźmierkavańnie jość?
Hanna: Viadoma, nie! Adzinaja prymusovaja biaspłatnaja praca — heta praktyka ŭ sudzie. Ale heta tamu, što śpiecyjalnaść niepasredna źviazanaja z sudami, i heta sapraŭdy kłasny i biascenny dośvied.
Volha: Mnie nie treba było adpracoŭvać, bo ja vučyłasia na płatnym. Adpracoŭka ŭ maim univiersitecie była abaviazkovaj tolki dla biudžetnikaŭ. Jany adpracoŭvali dva hady, a kali pastupali pa metavym nakiravańni — piać hadoŭ.
Jaki startavy zarobak? Ci lohka było ŭładkavacca na pieršuju pracu?
Hanna: Kali havorka pra dziaržaŭnyja struktury, to zvyčajna heta krychu vyšej za minimalny zarobak, skažam, kala 5 tysiač złotych bruta. U kancylaryjach usio zaležyć ad pamieru i ŭzroŭniu firmy. Tam, dzie bolš klijentaŭ, płaciać bolš, ale i pracavać davodzicca vielmi šmat.
Samy aptymalny varyjant dla pačatku karjery — mižnarodnyja firmy, u jakich jość svaje jurydyčnyja adździeły. Zarobak u kampanijach — kala 10 tysiač złotych, ale ŭsio zaležyć ad navykaŭ i dośviedu vypusknika.
Uładkavacca było chutčej lohka, čym składana. Ja i ŭsie maje znajomyja, ź jakimi ja vučyłasia, znajšli pracu vielmi chutka. Nie viedaju, šancavańnie heta ci našyja prakačanyja ŭmieńni, ale adukacyja hraje rolu — heta dakładna!
Volha: Ja nie źbirałasia pracavać jurystam u Biełarusi. Na trecim kursie ŭ mianie była sproba ŭładkavacca ŭ kampaniju, ale daŭžej jak niekalki dzion ja tam nie pratrymałasia. Źjavilisia pytańni nakont zdaroŭja — i ja zvolniłasia. Zarobak mnie prapanoŭvali tam kala 700 rubloŭ. Na moj pohlad, heta vielmi mała.
Čytajcie taksama:
Pryjazdžajcie sami. «Pašpartny ŭkaz» Łukašenki pačaŭ dziejničać u navučalnych ustanovach
