Pačać daśledavańnie kompleksu, kab ustanavić jaho historyka-kulturnuju rolu ŭ ICH—CHI stahodździach i značeńnie ŭ minuŭščynie krainy, daručyŭ premjer-ministr Raman Hałoŭčanka.
Jon zaznačyŭ, naviedaŭšy pomnik u vieraśni 2022-ha: raźvićciu abjekta ŭ vioscy Haradzišča nieabchodna nadać dynamiku i na asnovie navukovych rekamiendacyj skłaści kancepcyju kompleksnaha raźvićcia. Miarkujecca, što miaścina pieratvorycca ŭ muziej pad adkrytym niebam, placoŭku dla imprez i navukovych forumaŭ — i stanie novym brendam Biełarusi.
«Znachodki ŭ Mižreččy»
U archieałahičnym kompleksie na Miency palavy siezon pačaŭsia ŭ krasaviku instrumientalnymi daśledavańniami, paźniej startavali paŭnavartasnyja raskopki. Z taho času vyjaŭlena kala 300 indyvidualnych znachodak i zvyš 5 tys. adzinak masavaha kieramičnaha materyjału. Unikalnyja artefakty zaraz možna ŭbačyć na vystavie «Padarožža ŭ minułaje…» ŭ Minskaj haradskoj ratušy. Archieołahi tym časam praciahvajuć pošuki.
— My zrabili šeść raskopaŭ. I kali vyvučać materyjalnuju kulturu, to jana nie sielskaja, a haradskaja. Jana źviazanaja z ramiastvom, — raskazvaje kiraŭnik raskopak, zahadčyk adździeła Instytuta historyi NAN Andrej Vajciachovič. — Za vałami my adšukali reštki juvielirnaj majsterni, jakaja funkcyjanavała ŭ CHI — pačatku CHII stahodździa. Vielmi šmat handlovych płombaŭ roznych staražytnaruskich kniastvaŭ. Znojdzieny hirki, maniety, arabskija pacierki. Taksama jość śviedčańni taho, što tut raźvivałasia kastareznaje i kavalskaje ramiastvo. A sielskahaspadarčaha invientaru vielmi mała.
Što da značnaści pasialeńnia, Andrej Vajciachovič śćviardžaje: jano było sapraŭdy bujnym. Ahulnaja płošča pasadaŭ składała 30 hiektaraŭ. Heta dazvalaje kazać, što ŭ Ch — pieršaj pałovie CHI stahodździa pasielišča było adnym z samych vialikich. Jano pačało farmiravacca jak centr słavianskaha raśsialeńnia. Plamiony z poŭdnia i paŭdniovaha ŭschodu pryjšli ŭ viarchoŭi Pcičy na ŭradlivuju ziamlu, kudy paźniej chłynuła chvala novych ludziej.
Pakazalny i toj fakt, što ŭ archieałahičnym kompleksie adšukali ŭžo niekalki frahmientaŭ posudu z rodavym znakam kniazia Iziasłava. Letašniaja znachodka stała pieršaj na terytoryi Biełarusi z asabistaj pamietaj słavutaj asoby. Na dumku kiraŭnika raskopak, artefakty mohuć śviedčyć, što ŭ hetym miescy albo pravioŭ peŭny čas sam Iziasłaŭ, albo prysutničali jaho pradstaŭniki, jakija mieli prava karystacca znakam.
«Acanić uzrost»
Jak miarkujecca, na miažy I i II tysiačahodździaŭ našaj ery byli nasypany vały, i pasielišča na Miency atrymała status paŭnacennaha horada. Kab dakładna ŭstanavić, kali stvorany ŭmacavańni, archieołahi raskopvajuć hetyja vializnyja nasypy. U vyniku admysłoŭcy pavinny vyjści da samaha padnožža. Tam zachavalisia asnovy vałoŭ — dubovyja kleci. Ich vyjaviŭ u 1983 hodzie słynny navukoŭca Hieorhij Štychaŭ. Sučasnyja daśledčyki majuć zadaču raskryć draŭlanyja elemienty, uziać śpiły i pravieści dendrachranałahičny analiz. Raniej takija dakładnyja mietady ŭ hetym miescy nie prymianialisia.
Udzielniki raskopak rydloŭkami zdymajuć płasty ziamli i tačkami vyvoziać hrunt. Inšyja rabotniki ŭručnuju praviarajuć, ci jość u im artefakty, adkładvajuć znachodki ŭ admysłovyja skryni. Frahmienty kieramiki paźniej dbajna pramyvajuć. Pieryjadyčna nasypy abśledujuć ź mietałašukalnikam. A časam rydloŭki davodzicca pakidać dy bracca za šufliki i pendźli.
«Dapamoha ad moładzi»
Razam z supracoŭnikami Instytuta historyi NAN Biełarusi ŭ raskopkach udzielničajuć vałanciory i studenty Biełaruskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta, Biełaruskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta kultury i mastactvaŭ, vyšejšych navučalnych ustanoŭ Bresta, Viciebska, Homiela, Hrodna, Mahilova, Połacka. Heta kaštoŭnaja mahčymaść dla maładych ludziej atrymać navyki, adkryć dla siabie novaje miesca na karcie Biełarusi i zrabić uniosak u los važnaha pomnika.
— Heta vielmi paznavalna. I ja ŭpeŭniena, što ŭsim našym chłopcam i dziaŭčatam padabajecca, asabliva kali atrymlivajecca niešta znajści, — dzielicca ŭražańniami kamandzir studatrada Biełaruskaha dziaržaŭnaha ekanamičnaha ŭniviersiteta Nastaśsia Chudzik. — Niadaŭna trapilisia reštki vazy, i my ŭsie razam sprabavali sabrać elemienty, jak mazaiku. Radavalisia, kali adšukali nož. A pacierki CHI stahodździa byli, napeŭna, samaj zachaplalnaj znachodkaj. Jak nam patłumačyli, ich časta prapuskajuć i vykidajuć. Tamu nam pašancavała. Cikava, jak vyhladała ŭpryhažeńnie całkam, chto jaho nasiŭ i chto ŭvohule žyŭ na hetym miescy.
Choć admysłoŭcy ŭžo atrymali niamała artefaktaŭ, što dapaŭniajuć staronki našaj historyi, ciapierašnija archieałahičnyja raboty — heta tolki pačatak. Navukoŭcaŭ čakaje kałasalnaja prastora dla pošukaŭ. Sioleta raskopki praciahnucca da chaładoŭ.
Čytajcie taksama:
Na raskopkach pad Minskam znajšli jašče adzin tryzub kniazia Iziasłava
Treba ž nie tolki pierakazvać "hosaŭ" (z čaho ŭžo lubiać parahatać roznyja tam "ślivy"), ale i dadavać niejkuju svaju dadanuju vartaść.