Chaakin Fieniks u roli Napaleona ŭ filmie Rydli Skota «Napaleon», jaki vyjdzie na ekrany ŭ listapadzie. Fota: Apple TV+ / Sony Pictures Releasing
Jak papularnaja histaryčnaja fihura, Napaleon Banapart užo byŭ hierojem šmatlikich filmaŭ za apošnija paŭstahodździa, u tym liku viadomaha vajennaha filma 1971 hoda «Vaterłoo» i fantastyčnaj stužki 1957-ha «Historyja čałaviectva». Vidavočna, nichto nie sumniavajecca ŭ zdolnaści Rydli Skota stvaryć epičnuju histaryčnuju epapieju: jon užo rabiŭ heta nie raz («Hładyjatar», «Carstva niabiesnaje»). Hledačam zastajecca tolki zdahadvacca, što Rydli Skot moža zrabić z Napaleonam, čaho nie zmahli inšyja režysiory, i čym jaho bačańnie moža adroźnivacca ad taho, što było raniej.
Viadoma, što ŭ filmie budzie zrobleny akcent na niestabilnych adnosinach impieratara ź pieršaj žonkaj Žazefinaj (Vanesa Kirbi).
Novy bijahrafičny film Rydli Skota pra Napaleona daśleduje jaho adnosiny ź pieršaj žonkaj Žazefinaj (Vanesa Kirbi). Fota: Alamy
I choć da taho, jak my ŭbačym kančatkovy vynik, projduć miesiacy, razmovy vakoł bijahrafičnaha filma razharelisia z-za kamientaroŭ, jakija Skot daŭ kinačasopisu Empire.
«Ja paraŭnoŭvaju [Napaleona] z Alaksandram Makiedonskim, Adolfam Hitleram, Stalinym. Pasłuchajcie, u jaho za plačyma šmat haŭna», — zajaviŭ jon, kali tłumačyŭ svajo staŭleńnie da piersanaža.
«Hitler i Stalin ničoha nie pabudavali, a tolki razburyli», — vykazaŭsia nakont histaryčnych postaciaŭ francuzski historyk, dyrektar Fondu Napaleona Pjer Branda.
Adnak jašče adzin francuzski historyk, napaleonaznaŭca Tjery Lenc, skazaŭ u tym ža artykule, što «Napaleon pabudavaŭ rečy, jakija aktualnyja i siońnia». «Napaleon nie razburyŭ ani Francyi, ani Jeŭropy. Jaho spadčyna paśla prasłaŭlałasia, prymałasia i pašyrałasia».
Dyk dzie ž praŭda?
Adkaz na hetaje pytańnie ŭ artykule dla BBC daśleduje žurnalist Nił Armstranh.
Napaleon, bliskučy pałkavodziec, zachapiŭ uładu ŭ 1799 hodzie ŭ pieryjad palityčnaj niestabilnaści ŭ Francyi paśla Francuzskaj revalucyi.
Prychilniki kažuć, što jon zrabiŭ Francyju bolš mierytakratyčnaj krainaj, čym jana była da revalucyi. Jon centralizavaŭ urad, rearhanizavaŭ bankaŭskuju spravu, pierahledzieŭ sistemu adukacyi i ŭvioŭ Kodeks Napaleona, jaki źmianiŭ pravavuju sistemu i staŭ uzoram dla mnohich inšych krain.
Ale jon taksama vioŭ sieryju krovapralitnych vojnaŭ pa ŭsioj Jeŭropie, stvarajučy impieryju, na piku svajoj mahutnaści jon kantralavaŭ ziemli ad Pireniejskaha paŭvostrava da Niomana.
Da 1812 hoda adzinymi abłaściami Jeŭropy, svabodnymi ad jaho kantrolu šlacham pramoha ci maryjanietačnaha kiravańnia, byli Vialikabrytanija, Partuhalija, Šviecyja, Rasija i Asmanskaja impieryja. Urešcie jon paciarpieŭ kančatkovuju parazu ŭ 1815 hodzie ad sajuza nacyj na čale ź Vialikabrytanijaj u bitvie pry Vaterłoo.
Kim ža byŭ Napaleon — monstram ci refarmataram?
Filip Dvajer, prafiesar historyi va Univiersitecie Ńju-Kasła (Aŭstralija) i aŭtar trochtomnaj bijahrafii Napaleona, nie dumaje, što francuzskaha pałkavodca słušna paraŭnoŭvać z Hitleram i Stalinym. «Vy možacie spračacca pra toje, ci byŭ Napaleon tyranam ci nie — ja b schilaŭsia da tyrana, — ale jon dakładna nie byŭ Hitleram abo Stalinym, dvuma aŭtarytarnymi dyktatarami, jakija žorstka represavali ŭłasny narod, što pryviało da miljonaŭ śmierciaŭ.
Kali b ja źbiraŭsia paraŭnoŭvać Napaleona z kim-niebudź, to ja b viarnuŭsia ŭ historyi da Ludovika XIV — absalutnaha manarcha, jaki vioŭ niepatrebnyja vajny, jakija kaštavali tysiačy žyćciaŭ».
Francuzskaja žurnalistka i kałumnistka Telegraph En-Elizabet Mute taksama zhodnaja z tym, što Napaleona nielha paraŭnoŭvać z Hitleram abo Stalinym. «U jaho [Napaleona] nie było kancentracyjnych łahieraŭ, — kaža jana BBC Culture. «Jon nie zabivaŭ mienšaści masava. Tak, palityčnaja palicyja dziejničała žorstka, ale prostyja ludzi mahli žyć, jak im padabajecca, i havaryć, što chočuć».
Mute adznačaje, što francuzy razhladajuć Napaleona hałoŭnym čynam jak refarmatara. «U jaho byŭ vydatny rozum, i jon byŭ inicyjataram zboru zakonaŭ i instytutaŭ, u ramkach jakich my žyviom da hetaha času. Nam padabajecca dumać — i heta nie zusim mana — što mnohija ludzi byli b značna ščaśliviejšyja pad uładaj francuzaŭ, čym žyvučy pa tych fieadalnych zakonach, jakija ŭ ich byli da taho».
Adnak Čarlz Esdejł, hanarovy prafiesar historyi Livierpulskaha ŭniviersiteta i aŭtar niekalkich knih pra Napaleona, prytrymlivajecca inšaha mierkavańnia.
«Ja baču Napaleona vajskovym dyktataram», — kaža jon. «Heta čałaviek, jakim ruchali asabistyja ambicyi i jaki byŭ absalutna biaźlitasny. Čałaviek, u jakoha było vielmi dakładnaje ŭjaŭleńnie pra toje, jakuju Francyju jamu treba pabudavać i navat — jakuju Jeŭropu jamu treba pabudavać, kab padtrymlivać svaju vajskovuju mašynu. Usiakaje ŭjaŭleńnie pra toje, što jon byŭ niejkim vyzvalicielem, niejkim čałaviekam budučyni, — pa sutnaści, heta ŭsio častka napaleonaŭskaj lehiendy».
Na dumku Esdejła, napaleonaŭskaja prapahandysckaja mašyna była mahutnym instrumientam u chodzie impieryi i stvaryła viersiju jaho vojnaŭ, u jakoj bolšaja častka viny lažała na «vierałomnym Albijonie».
«Hetaja mahutnaja napaleonaŭskaja lehienda praciahvaje dziejničać i da siońnia. Napaleon — heta žyvaja prysutnaść. Jon praciahvaje dziejničać z zamahilnaha śvietu. Jon praciahvaje ŭpłyvać na toje, jakim my jaho bačym».
Ale pry hetym Esdejł taksama adkidaje paraŭnańnie z Hitleram i Stalinym.
«U Napaleona było šmat niedachopaŭ, i jon byŭ ahidnaj asobaj, ale rasavaj ideałohii, jakaja lažyć u asnovie nacysckaha režymu, prosta nie było», — kaža prafiesar.
«Napaleon nie vinavaty ŭ hienacydzie. Napaleon nie zajmaŭsia masavymi čystkami. Treba pryznać, što kolkaść palityčnych źniavolenych za čas jaho kiravańnia była adnosna nievialikaja. Paraŭnoŭvać jaho z Hitleram i Stalinym — histaryčnaja łuchta».
Čaho čakać
Trejler, jaki źjaviŭsia ŭ lipieni, raskryvaje maštab ambicyj Rydli Skota. My apynajemsia ŭ Francyi ŭ 1793 hodzie, u razhar mocnych kryvavych biesparadkaŭ, kali jakabincy zachapili kantrol nad Nacyjanalnym schodam i ŭvodziać šerah radykalnych mier.
Treba niešta rabić, kažuć jašče adnosna nieviadomamu Napaleonu Banapartu, «inakš Francyja padzie». Banapart atrymlivaje zadańnie abaraniać nacyju luboj canoj, i ŭ vykanańni hetaha zadańnia jaho biaźlitasnaść słužyć jamu dobra.
My bačym zadatki francuzskaha hienierała, jaki budzie vieści adny z samych sumna viadomych bitvaŭ u historyi, vykarystoŭvajučy svaje amal zvyšnaturalnyja stratehičnyja zdolnaści, kab stvaryć niepieramožnuju armiju.
«Ja pieršy pryznaju, kali rablu pamyłku, — kaža Napaleon u kancy trejlera. — Ja prosta nikoli ich nie rablu».
Historyja dakazała, što zavajoŭnik nie mieŭ racyi, ale Skot imkniecca dać intuityŭny kiniematahrafičny pohlad na čałavieka, jaki sapraŭdy ličyŭ siabie biezdakornym, pakul, viadoma, niedachopy jaho nie złamali.
Bolš kulturnych navin:
Da «dnia narodnaha adzinstva» va ŭsich kinateatrach Biełarusi pakažuć film «Na inšym bierazie»
Remark, Žadan, Rend. Vydaviectva «Januškievič» raspaviało, čaho čakać čytaču
Styvien Kinh pradaŭ pravy na svajo apaviadańnie režysiorcy z Uźbiekistana za 1 dalar
