Skulptar Michaił Ińkoŭ. Fota: kurjer.info
Siarod usich historyj achviar trahiedyi na Niamizie, jakaja adbyłasia 30 maja 1999 hoda i zabrała žyćci 53 čałaviek, vyłučajecca historyja siamji Ińkovych.
U toj dzień u ciskaninie zahinuła ich małodšaja dačka Maryja, jakoj było 15 hadoŭ i jakaja tolki skončyła 9-y kłas škoły. Baćki ŭ hety čas byli na Viačy i ni pra što nie zdahadvalisia. Viarnuŭšysia dadomu, jany daviedalisia pra trahiedyju. Uviečary dachaty Maša nie viarnułasia. Jaje cieła baćki adšukali ŭ morhu.
Pamiatny znak u vyhladzie kaplicy la stancyi mietro «Niamiha». Fota: Wikimedia Commons
Baćkam Maryi byŭ biełaruski skulptar Michaił Ińkoŭ. Užo majučy dypłom architektara i dośvied pracy pa śpiecyjalnaści, jon pastupiŭ na adździaleńnie skulptury ŭ Biełaruskuju akademiju mastactvaŭ, dzie vučyŭsia ŭ Anatola Arcimoviča.
Jak hłyboka vierujučy čałaviek, Ińkoŭ jašče ŭ studenckija hady ŭziaŭ udzieł u stvareńni pieršaha pravasłaŭnaha pomnika ŭ paślasavieckaj Biełarusi — pomnika Kiryłu Turaŭskamu na Zamkavaj hary ŭ Turavie, jaki byŭ adkryty ŭ 1993 hodzie. Raniej ličyłasia, što pravasłaŭnyja nie pavinny ŭšanoŭvać svaich śviatych u formie idałaŭ.
Pieršy bujny skulpturny tvor Michaiła Ińkova — pomnik Kiryłu Turaŭskamu. Fota: Wikimedia Commons
U Akademii mastactvaŭ Ińkovu prapanavali abaraniacca tolki što pastaŭlenym manumientam, ale jon admoviŭsia na karyść pomnika Śviatoj Safii Słuckaj, na jaki jaho błahasłaviŭ uładyka Fiłaret. Jak kazaŭ sam skulptar, jamu dali zrazumieć, što adznaka pracy budzie adpaviednaj, bo siarod vykładčykaŭ byli kamunisty.
«Ja zrabiŭ pracoŭnuju madel, śviecki varyjant i hałavu ŭ naturalnuju vieličyniu. Heta była pieršaja dypłomnaja praca ŭ Akademii na relihijnuju tematyku».
Kamisija, adnak, paličyła, što mastak pajšoŭ na povadzie carkvy i heta było pamyłkaj. Skulptura była azdoblenaja dekoram, što taksama nie spadabałasia členam kamisii. Mastak atrymaŭ tolki trojku za svaju pracu. Tolki praź piać hadoŭ, u 1999 hodzie, skulpturu pastavili ŭ Słucku. Niekalki eskizaŭ pomnikaŭ zabrakavaŭ Fiłaret. Naprykład, varyjant z karonaj i aniołami jon paličyŭ za «ŭnijactva».
Pomnik Safii Słuckaj u Słucku. Fota: Wikimedia Commons
Relihijny składnik zastaniecca ŭ tvorčaści skulptara nazaŭsiody. Kali jaho napatkała strata ŭłasnaj dački, to naturalnym pamknieńniem baćki było dałučycca da stvareńnia miemaryjału zahinułym. Pavodle jahonych słoŭ, siekcyja skulptaraŭ Sajuza mastakoŭ Biełarusi adnahałosna padtrymała jahonaje pamknieńnie. U vyniku prajekt dastaŭsia tahačasnamu staršyni Sajuza mastakoŭ, skulptaru Hienadziu Burałkinu, jaki ŭ suaŭtarstvie z architektarami Śviatłanaj Barysovič, Ludmiłaj Žłoba, Alaksandram Čadovičam stvaryŭ znakamityja «Ružački» — pierałamanyja bronzavyja kvietki, raskidanyja pa hranitnych prystupkach.
Ińkoŭ zastaŭsia pakryŭdžanym na skulptara i vielmi niezadavolenym miemaryjałam:
«Toje, što atrymałasia, inakš jak chałturaj nazvać nie mahu. Takija rečy za dva tydni nie robiacca. Kali ja ŭbačyŭ hetyja ružy, byŭ prosta ŭ šoku. Paśla hetaha ja ruki aŭtaru pamiatnaha znaka nie padaŭ. Jon apraŭdvaŭsia, što treba było terminova rabić zamovu. Ja spytaŭ, čamu jon nie źviarnuŭsia da mianie. Kalehi prapanavali roznyja idei. Adna ź ich — pastavić na miescy trahiedyi kapličku…»
Baćku achviary trahiedyi ŭsio ž dali mahčymaść realizavać svajo bačańnie. Tak pobač z «ružačkami» źjaviŭsia pamiatny znak u vyhladzie kaplicy ź mietaličnaj plitoj usiaredzinie, na jakoj vysiečanyja imiony zahinułych i vysłoŭje ź Jevanhiella pavodle Iaana: «Ja jesm voskriesienije i žizń. Vierujuŝij v Mienia, jeśli i umriet, oživiet. I vsiakij živuŝij i vierujuŝij v Mienia nie umriet voviek». Praŭda, mastactvaznaŭcy adznačajuć stylistyčnuju čužarodnaść hetaha «ałtarčyka» da architektury mietro i asnoŭnaha miemaryjału.
Nadmahille dački na Kalvaryjskich mohiłkach. Fota: Wikimedia Commons
U 2001 hodzie skulptar pastaviŭ nadmahille dla svajoj dački, pachavanaj na zakrytych Kalvaryjskich mohiłkach, u vyhladzie fihury maładoj dziaŭčyny ŭ pyšnaj sukiency i vielizarnaha pravasłaŭnaha kryža, jakija bahata dekaravanyja.
«Kali ja staviŭ pomnik na mahile dački, ja nie chacieŭ uvasablać u im Mašu, jakoj jana była pry žyćci. Heta abahulnieny vobraz, pomnik usim dzieciam, jakija zahinuli».
Pomnik trahična zahinułym na Niamizie na Kalvaryjskich mohiłkach. Fota: Wikimedia Commons
Pobač jon ža pastaviŭ pomnik trahična zahinułym na Niamizie ŭ vyhladzie altanki sa śpičastych arak, u jakoj staić kamień ź imionami, uviančany kryžam Jeŭfrasińni Połackaj.
Hłybokaja relihijnaść aŭtara pierachodzić u nieprychavany mistycyzm. Tak, jon raskazvaŭ, što padčas pracy nad manumientam Kiryłu Turaŭskamu patrapiŭ u balnicu, bo byccam by źnianacku ŭ jaho ŭźnikli surjoznyja prablemy sa zdaroŭjem. «Daktary dumali, što bolš nie žylec», — dzialiŭsia Ińkoŭ. Kali pastavili pomnik, to ŭ jaho ad redkaj chvaroby pamior baćka.
Nie abminuŭ nieviadomy «praklon» i pomnik Safii Słuckaj. Pavodle skulptara, pracaŭniki kambinata nie prysłuchalisia da jaho słovaŭ, što treba zrabić jakasna, kab nie było prablem — i ŭ chutkim časie pamierli.
«Kali ty biarešsia za carkoŭnuju reč, treba stavicca z razumieńniem, što ty stvaraješ pomnik śviatomu čałavieku, a djabał nie choča, kab jon byŭ. I pačynajucca ŭsiakija padkopy. Robicca ŭsio mahčymaje, kab mastak nie zrabiŭ hetu pracu, a kali jon zrabiŭ — jamu pomściać. Vyratavańnie dla mastaka — u viery».
Nie curaŭsia Ińkoŭ i nacyjanalnaj temy, naprykład stvaryŭ prajekt pomnika «Zmaharam Słuckaha zbrojnaha čynu 1920 hoda», jaki zachoŭvajecca ŭ muziei Anatola Biełaha ŭ Starych Darohach, bo realizavać jaho pry režymie Łukašenki nie vyhladaje mahčymym. I pra najbolš znakamituju žycharku rodnaj Zelvy, słavutuju paetku Łarysu Hienijuš, taksama nie zabyŭsia. Pomnik Hienijuš jon stvaryŭ u dźviuch aŭtarskich viersijach: pieršy ŭ 2001 hodzie byŭ pastaŭleny pierad usio tym ža muziejem u Starych Darohach, a druhi ŭ 2003 hodzie — na ćvintary carkvy ŭ Zelvie, jakuju naviedvała paetka.
Halereja skulpturnych partretaŭ biełaruskich dziejačaŭ pierad muziejem Anatola Biełaha ŭ Starych Darohach. U centry — biust Łarysie Hienijuš, demantavany pa patrabavańni prarasijskich sił. Fota: «Radyjo Svaboda»
Demantaž pomnika Łarysie Hienijuš na ćvintary Zelvienskaj carkvy. Fota: «Narodnaja Vola»
Prarasijskaja infakazačka Volha Bondarava ŭ kancy 2022 hoda nakinułasia na muziej Anatola Biełaha, u vyniku ź jahonaj terytoryi byli demantavanyja skulpturnyja partrety biełaruskich dziejačaŭ, u tym liku biust Hienijuš pracy Ińkova. A ŭ sakaviku 2023 hoda pa jaje navodcy źniščyli prycarkoŭny pomnik u Zelvie, na jaki davaŭ svajo błahasłavieńnie sam Fiłaret.
Ci nie stanuć hetyja napadki na tvory Ińkova dla hrodzienskaj aktyvistki fatalnymi?
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»
