24 maja pra stvareńnie rasijskaha anałaha «Vikipiedyi», jakaja budzie raźmiaščacca na rasijskich siervierach i kiravacca rasijskaj jurydyčnaj asobaj, napisaŭ namieśnik staršyni kamiteta Dziarždumy pa infarmacyjnaj palitycy Anton Harełkin, jaki braŭ udzieł u Rasijskim internet-forumie.
U hetaj navinie nie było b ničoha cikavaha, bo «anałahi Vikipiedyi» stvarajucca kožny dzień pa niekalki štuk, kali b u svaim dopisie Harełkin nie adznačyŭ, što ŭ kresła kiraŭnika ANA «Internet-encykłapiedyja Ruviki», jakaja zojmiecca kiravańniem novaha prajekta, pierasieŭ Uładzimir Miadziejka. Miadziejka pry hetym jość dyrektaram «Vikimiedyja RU» — arhanizacyi, jakaja stavić za metu spryjańnie raźvićciu svabodnych viedaŭ i ŭ pryvatnaści ruskamoŭnaha raździeła «Vikipiedyi» (ale nie kiruje im, jak časam pamyłkova pišuć u miedyja).
Faktyčna čałaviek, jaki šmat hadoŭ praviŭ «Vikipiedyju» i musiŭ spryjać na svajoj pasadzie raspaŭsiudu svabodnych viedaŭ, u adzin momant pieraabuŭsia i zaniaŭ bok rasijskich uładaŭ, jakija marać pra zakryćcio niepadcenzurnaj encykłapiedyi i vyniščeńnie luboha valnadumstva.
Hetaja navina vyklikała abureńnie ŭ ruskich vikipiedyjcaŭ.
Akaŭnt Miadziejki ŭ samoj ruskaj «Vikipiedyi», dzie jon viadomy pad nikam Drbug, byŭ nieadkładna zabłakavany administratarami raździeła za parušeńnie praviłaŭ encykłapiedyi, spryjańnie cenzury, faktyčny kradziež nazvy i naniasieńnie surjoznaj škody reputacyi «Vikipiedyi». «Vikimiedyja RU» ŭviečary praviała ekstrannaje pasiadžeńnie, na jakim «pa pahadnieńni bakoŭ» Miadziejka skłaŭ ź siabie paŭnamoctvy kiraŭnika arhanizacyi.
Pasiadžeńnie «Vikimiedyja RU» ŭ 2019 hodzie. Druhi źleva siadzić dyrektar arhanizacyi Uładzimir Miadziejka. Fota: Wikimedia Commons
Były redaktar «Vikipiedyi» patłumačyŭ TASS, što
«Svabodnaja encykłapiedyja», jak budzie nazyvacca novy prajekt, budzie farmavacca na asnovie 2 miljonaŭ artykułaŭ, uziatych z ruskaj «Vikipiedyi» i «dapracavanych u adpaviednaści z našymi patrabavańniami». Faktyčna havorka idzie pra cenzuravańnie kantentu.
Niezdarma deputat Harełkin vykazaŭ spadziavańnie, što kamanda «Ruviki» spravicca «z ačystkaj vikipiedyjnaha kantentu ad fejkaŭ i adkrytaj chłuśni».
Raniej užo byŭ zapuščany prajekt «Runiviersalis», isnavańnie jakoha apraŭdana chiba što tolki žadańniem marhinalnych rasijskich kołaŭ pakazać kartu Ukrainy ŭ tych miežach, jakija dla siabie prydumała Rasija paśla anieksii terytoryj i psieŭdarefierendumaŭ.
«Vikipiedyja» stała achviaraj napadak z boku rasijskich uładaŭ paśla poŭnamaštabnaha rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu. U krasaviku 2022 hoda maskoŭski sud upieršyniu aštrafavaŭ Wikimedia Foundation — niekamiercyjnuju arhanizacyju, jakaja padtrymlivaje infrastrukturu dla pracy šmatmoŭnych viki-prajektaŭ — na 5 młn rasijskich rubloŭ za toje, što z ruskaj «Vikipiedyi» nie byli vydalenyja artykuły, jakija tyčylisia vajny va Ukrainie, u tym liku materyjały pra situacyju ŭ Maryupali, Bučy i Kijevie. Paśla hetaha było jašče niekalki štrafaŭ na niekalki miljonaŭ rubloŭ.
Pa zapycie rasijskich uładaŭ u sakaviku 2022 hoda za raspaŭsiud «fejkavaj i antyrasijskaj» infarmacyi byŭ zatrymany biełaruski redaktar ruviki Mark Biernštejn, jakomu prysudzili try hady abmiežavańnia svabody.
U pačatku krasavika hetaha hoda kiraŭnik rasijskaha Savieta pa pravach čałavieka Valeryj Fadziejeŭ zaklikaŭ zakryć u Rasii «Vikipiedyju». Pavodle jahonych słovaŭ, u artykułach encykłapiedyi «šmat skažeńniaŭ, kali havorka idzie pra palityku i pra historyju». U Kramli jaho ideju padtrymali. Ale tady pres-sakratar Pucina Dźmitryj Piaskoŭ adznačaŭ, što spačatku treba stvaryć rasijskuju viersiju resursu.
My raspytali ŭ vikipiedystaŭ, čym mohuć pahražać apošnija padziei z ruskaj «Vikipiedyjaj».
«Kali takaja padzieja adbyłasia, to heta pakazvaje nie stolki na niejki razład u vikisupolnaści, kolki na toje, nakolki pluralistyčny prajekt «Vikipiedyi», dzie mohuć (pry ŭłasnym žadańni) suisnavać pradstaŭniki z roznych kancoŭ palityčnaha śpiektru — ad kamunista da manarchista, ad vatnika da demšyzy. Kanflikty niepaźbiežnyja, ale bieź ich nie vypracavać kansensusu i niemahčyma prytrymlivacca niejtralnaha punkta hledžańnia. Niejtralnaść — adzin ź piaci «słupoŭ Vikipiedyi».
Siońniašnija padziei nadzvyčaj tryvožny zvanočak dla karystalnikaŭ i vikiredaktaraŭ u Rasii.
Miarkujučy pa rytorycy rasijskich prapahandystaŭ i dziaržaŭnych dziejačaŭ, stvareńnie adcenzuravanaha «anałaha Vikipiedyi» było apošnim krokam pierad błakiroŭkaj niepakorlivaj encykłapiedyi.
Ruskaja «Vikipiedyja» pratestavała suprać dziaržaŭnaj cenzury ŭ Rasii jašče ŭ 2012 hodzie. Fota: Wikimedia Commons
Pry hetym, nakolki ja pamiataju, niemahčyma zabłakavać tolki adzin moŭny raździeł, heta aznačaje, što «Vikipiedyju», kali takoje rašeńnie budzie pryniataje, zabłakujuć całkam. Rasijski režym zadumvaŭsia tolki pra pieranos ruskamoŭnaha raździeła, ale ŭ Rasii pražyvajuć miljony nośbitaŭ inšych moŭ, jakija ŭ takim razie buduć adrezanyja ad svabodnych viedaŭ na zrazumiełaj im movie.
Kali ŭsio sapraŭdy pojdzie pa hetym scenary, to Uładzimir Miadziejka zastaniecca ŭ historyi «Vikipiedyi» jak Iuda, jaki zdradziŭ svabodnym viedam, vybraŭšy bok cenzury i palityčnaj anhažavanaści praz ułasnyja intaresy.
Nie vyklučana, što «Vikipiedyja» moža atrymać niejki ekstremiscki status, a jaje redahavańnie i raspaŭsiud buduć karacca pa zakonie, što razam z błakiroŭkaj moža razhladacca rasijskimi ŭładami jak sposab pieraklučyć rasijskaje hramadstva na spažyvańnie padrychtavanaha imi novaha «dobranadziejnaha» kantentu.
Nie vyklučaju taksama, što biełaruskija ŭłady pojduć pa tym ža šlachu. Svaju ŭłasnuju «Vikipiedyju» jany stvaryć nijak nie zdolnyja, ale zabłakavać jašče adzin sajt dla ich navat lahčej, čym dla Rasii.
U pieršuju čarhu ad takoha rašeńnia pacierpiać biełaruskamoŭnyja raździeły, bo bolšaść ich redaktaraŭ fizična zastajecca ŭ Biełarusi.
Raźvićcio ruskaj «Vikipiedyi» pry niehatyŭnym scenary zapavolicca, ale nie spynicca, jak nie spyniłasia raźvićcio kitajskaj «Vikipiedyi», jakaja zabłakavanaja ŭ KNR. Pa-pieršaje, nichto nie admianiaŭ roznyja techničnyja srodki abychodu błakiroŭki, pa-druhoje, šmat ruskamoŭnych redaktaraŭ pražyvajuć pa-za miežami Rasii.
«Svabodnaja encykłapiedyja» ad rasijskich uładaŭ stanie čarhovym miortvanarodžanym prajektam, jaki nie vytrymaje nijakaj kankurencyi sa svajoj pramaci «Vikipiedyjaj». U tych, chto heta zadumaŭ, niama ŭśviedamleńnia samoj sutnaści viki-prajektaŭ. Jany ličać, što dastatkova pieraciahnuć na svoj bok (i pajok) paru aktyŭnych redaktaraŭ — i ŭsio pajedzie. Ni za adnu zarpłatu ni adzin aŭtarski kalektyŭ nie zmoža paŭtaryć toj pośpiech, jakoha «Vikipiedyja» dasiahnuła na čystym altruiźmie miljonaŭ svaich redaktaraŭ. Jak kazała adna viadomaja vučonaja, čałaviectva stvaryła sabie dva viečnyja pomniki — jutub i «Vikipiedyju».
I jak niemahčyma zymitavać demakratyju, hetak ža niemahčyma zymitavać svabodnyja viedy — dyktatarskija režymy hetaha nie razumiejuć».
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»
