Darja Caryk. Fota: asabisty archiŭ Darji Caryk
«Nielha spadziavacca na vonkavyja apory»
Śpiecyjalistka pa fiłantropii i sacyjalnym inviestavańni Darja Caryk štoraz viartajecca da pieražytaha ŭ Biełarusi. Jana raźličvaje, što jaje dośvied i parady dapamohuć ziemlakam spravicca ź biadoju.
«Dośvied palityčna matyvavanaha administracyjnaha (i nie tolki) aryštu daje samy važny ŭrok i aksijomu: ty adzin, nichto nie pryjdzie i nie vyratuje. Viedy, jakija potym vielmi dapamahajuć i mianiajuć žyćcio», — takoj dumkaj aktyvistka padzialiłasia ŭ sacyjalnych sietkach.
Jana raić: apynuŭšysia ŭ niavoli, nie padmanvacca iluzijaj, što niechta vybavić adtul.
«Nie budzie nijakaha paŭstańnia, i spraviadlivaść nie pieramoža», — ličyć jana. —
Viadoma ž, niejkija dziejańni adbyvajucca zvonku. Ludzi ab tabie turbujucca, namahajucca atrymać infarmacyju, dapamahčy z advakatami. Usio heta jość. Ale kardynalna dla ludziej, jakija ŭnutry, heta ničoha nie mianiaje. Nichto nie pryjdzie, nie adčynić dźviarej i nie dastanie ciabie adtul, pakul nie skončycca ŭtrymańnie».
«Spakojny» 2018 hod. Darja Caryk (u siaredzinie) i Volha Harbunova (sprava, ciapier pradstaŭnica Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta) na prezientacyi adnaho z prajektaŭ nacyjanalnaj infarmacyjnaj kampanii «Nie maŭčy! Spyni hvałt u siamji». Fota: belarus.unfpa.org
Darji nie daje spakoju toje, što suajčyńniki vymušanyja žyć va ŭmovach, jakija pahražajuć ich žyćciu. Jaje kłapocić los viaźniaŭ, pra jakich nie čuvać miesiacami.
«Apošnim časam u mianie vielmi minornyja dumki. Ja razumieju, što ich nichto nie zmoža vyratavać», — kaža surazmoŭnica.
Udalečyni ad radzimy «niavolnicki dośvied» padkazvaje joj, što nielha i tut spadziavacca na vonkavyja apory, jakija «majuć ułaścivaść abrynacca».
«Dbać treba pra siabie, pra svaje rašeńni, svaje mahčymaści. Havorka nie pra toje, što nichto nie dapamoža. Havorka pra toje, što tolki ty samomu sabie možaš dapamahčy: niešta prydumać i zrabić», — nastojvaje Darja Caryk.
«Umovami ŭtrymańnia zastrašvajuć palityčnych»
Darju Caryk zabrali 13 studzienia 2022 hoda. U toj dzień hubazikaŭcy pravodzili «apytańnie» siabroŭ praŭleńnia niaŭradavaj arhanizacyi «Radzisłava», jakaja dapamahała achviaram chatniaha hvałtu. U telefonie aktyvistki apieratyŭniki adšukali spasyłku na publikacyju z resursu, jaki byŭ pryznany «ekstremisckim».
«Ja 30 hadoŭ pražyła ŭ Biełarusi, tamu razumieła, što adbyvajecca. Jechała na «apytańnie» z vyraznym razumieńniem, što mianie adpraviać na «sutki». Tak i vyjšła. Prysudzili vosiem dzion administracyjnaha aryštu», — zhadvaje jana.
Darju zavieźli na Akreścina i kinuli adrazu ŭ karcar. Praź niekalki hadzin pieraviali ŭ kamieru. Ź jaje znoŭ viarnuli ŭ karcar.
Umovy ŭtrymańnia palityčnych byli značna horšymi, čym u astatnich źniavolenych, kaža jana. U pierapoŭnienych kamierach panavała antysanitaryja. Spać davodziłasia na padłozie. Z-za taho, što było choładna, žančyny mieli prablemy z močapałavoj sistemaj.
«Nie było matracaŭ, a spać na niezasłanych ź mietaličnaj rašotkaj narach było niemahčyma. Na majo ščaście, sukamiernicy dali mnie palito i dublonku, — raskazvaje dalej Darja. — Kamiera standartnaja akreścinskaja. Navidavoku sanvuzieł. Usie kurać. Na prahułki nie vyvodziać. Praz dva ci try dni amal va ŭsich vošy. Ad piedykulozu ja ŭratavałasia. U mianie doŭhija vałasy, i mnie zaplali ich u duža tuhuju kasu».
Kala izalatara na Akreścina. Archiŭnaje fota
Darja kaža, što ŭ karcary siadzieli dźvie biazdomnyja. Im dazvolili ŭziać z saboju palito, kurtki i šapki. Palityčnyja ž nie mieli vierchniaj adziežy. Ad nastyłaj bietonnaj padłohi viejała choładam.
«Achoŭniki ličyli, što palityčnych biazdomnyja pavinny duža napałochać. Ale nichto ŭ biazdomnych nie ŭbačyŭ pahrozy, — raskazvaje aktyvistka. — Hetym žančynam nie padabałasia być u karcary. Raniej ich utrymlivali ŭ kamierach, a tut źjavilisia palityčnyja, i im daviałosia razam ź imi pakutavać. Biazdomnaja Kaciaryna čytała pa pamiaci baładu «Rusłan i Ludmiła» i inšyja tvory Alaksandra Puškina».
Strohaje abmiežavańnie voli z raznastajnym formami fizičnaha ździeku źniavolenyja pieranosili pa-roznamu. Niechta zamiraŭ, a ŭ niekaha, naadvarot, pačynałasia aktyŭnaja razumovaja dziejnaść.
«U niekaha na adrenalinie było vymušanaje pazityŭnaje ŭspryniaćcie rečaisnaści. Niechta chutka ŭpadaŭ u tuhu i depresiju. Na «sutkach» nichto nie viedaŭ, ci praciahnuć im źniavoleńnie», — adznačaje aktyvistka.
«Svaimi dziejańniami dziaržava sparadžaje novuju hienieracyju apazicyi»
Darja pierakananaja: utrymańnie čałavieka ŭ nialudskich umovach izalatara katastrafična ŭpłyvaje na zdaroŭje. Ciarpiać absalutna ŭsie sistemy arhanizma.
«Za psavańnie svajho zdaroŭja treba było jašče i zapłacić», — aburajecca jana.
A ci razumiejuć supracoŭniki izalatara, što jany čyniać?
«Usie jany bolš čym dastatkova surovyja, i kali jość vybar pavodzicca pa-ludsku ci ŭdavać ź siabie žorstkaha, strašnaha piersanaža, to spyniajucca na žorstkaści.
Jany hvałt usprymajuć jak formu kamunikacyi z usimi: palityčnymi, zaležnymi, biazdomnymi», — adkazvaje aktyvistka.
Darja adznačaje, što ŭ biełaruskich viaźnicach šmat zastałosia z savieckaj minuŭščyny.
«Kali čytaješ tvory viaźniaŭ HUŁAHa Dźmitryja Lichačova ci Alaksandra Sałžanicyna, to ŭmovy źniavoleńnia zastalisia z toj epochi. Niejki aphrejd adbyŭsia, ale pa vialikim rachunku ŭsio zastałosia tahačasnaje», — padkreślivaje surazmoŭnica.
Niavolniki HUŁAHa. Fota: archiŭ Muzieja i hramadskaha centra imia Andreja Sacharava
Darju Caryk uraziła, jak vydatkoŭvajucca biudžetnyja srodki na siłavikoŭ, zaniatych represijami.
«Kali razhladać moj adzin maleńki kiejsik, to mnoju byli zaniatyja čatyry siłaviki ciaham 7—8 hadzin. A ŭ vyniku — «raspaŭsiudžvańnie ekstremisckaha materyjału» ŭ žniŭni 2021 hoda i zatrymańnie niekaha typu mianie. Byli zaniatyja prasiejvańniem vialikaj kolkaści piasku praź sita, ale hłabalnaj svajoj zadačy tak i nie vyrašyli», — razvažaje surazmoŭnica.
Darja Caryk ličyć, što svaimi dziejańniami režym sparadžaje novuju hienieracyju apazicyi. Vialikaja kolkaść ludziej, jakaja była apalityčnaja, niejtralnaja, sutyknuŭšysia ź biezzakońniem, vychodzić z Akreścina z vyraznaj ustanoŭkaj, chto ŭ krainie chto.
«Žyćcio krainy nie pastavili na «stop»
Pakul dziaržava puskaje srodki na represii, mnohija hramadzianie majuć patrebu ŭ finansavańni prahram, ad jakich zaležyć ich žyćcio.
Apošnija dziesiać hadoŭ Darja z paplečnikami apiakujecca dziećmi i darosłymi z redkimi hienietyčnymi niejramyšačnymi zachvorvańniami. Z takimi chvarobami ŭ Biełarusi žyvie blizu 700 čałaviek.
U ich parušana funkcyjanavańnie myšcaŭ i niervaŭ, z-za čaho jany nie mohuć samastojna chadzić, hłytać i dychać. Dla padtrymańnia žyćciadziejnaści patrebnyja vielmi darahija preparaty.
Biełaruskaja sistema achovy zdaroŭja nie pakryvaje vydatkaŭ na lačeńnie, a prablema ludziej ź niejramyšačnymi zachvorvańniami nie maje šyrokaha rozhałasu, bo achoplivaje adnosna nievialikuju hrupu pacyjentaŭ.
«Ludzi stajać pierad vybaram: źbirać na lačeńnie miljony jeŭra ci zjazdžać u inšyja krainy. Biełarusy z takimi chvarobami pačali pakidać radzimu našmat raniej za 2020 hod. Zastacca aznačaje ŭ litaralnym sensie śmierć, pryčym u 100 pracentach vypadkaŭ», — kanstatuje Darja.
Ciapier čynoŭniki kažuć, što treba stvarać admysłovy fond, jak u Rasii.
«U Rasii i Kazachstanie nieabchodnyja preparaty nabyvajucca dziaržavaj, tamu niekatoryja pacyjenty atrymlivajuć rasijskaje hramadzianstva i majuć leki», — adznačaje Darja.
Na jaje pohlad, u Biełarusi nieabchodnaja reforma sistemy achovy zdaroŭja i stvareńnie strachavoj miedycyny, jakaja realna zdolnaja dapamahčy ludziam ź niejramyšačnymi zachvorvańniami. Ciapier ža jany mohuć raźličvać tolki na srodki z «niejkaha ŭmoŭna zapłanavanaha biudžetu».
Dabračynnyja arhanizacyi, u jakich pracavała Darja Caryk, častka treciaha siektara, jaki składajecca ź niaŭradavych, niekamiercyjnych hramadskich abjadnańniaŭ. Bolšaść likvidavanaja paśla pratestaŭ 2020 hoda. Ich pazbaŭlali rehistracyi, nie zvažajučy na toje, jakija prablemy jany vyrašali.
Darja Caryk adznačaje, što niedziaržaŭnym arhanizacyjam u Biełarusi nikoli nie pracavałasia kamfortna.
Ciapier situacyja ŭskładniłasia. Supołkam, jakija zastalisia, davodzicca pracavać va ŭmovach sankcyj, uviedzienych suprać Biełarusi. Stała składaniej rehistravać srodki z-za miažy dla realizacyi prajektaŭ. Ale jany sprabujuć i praciahvajuć pracavać.
«Ludzi i sistemy adaptyŭnyja. Pracavać i dapamahać treba nadalej, bo jość adkaznaść pierad bienieficyjarami», — adznačaje aktyvistka.
Na jaje pohlad, represii praciahvajucca, ale biez paskareńnia.
Krainu tym nie mieniej «nie pastavili na «stop».
«Žyćcio ŭ joj praciahvajecca. U niekaha jość ekanamičny pryvilej zjechać i pracavać za miežami. A ŭ niekaha niama takich mahčymaściaŭ. Zakrytaść u asabistych stasunkach jość. Ludzi nie havorać pra toje, što nie mohuć źmianić», — kaža jana.
U stanie kansiervacyi kraina moža pierabyvać dziesiacihodździ
Darja Caryk ličyć, što Biełaruś čakaje ekanamičnaja stahnacyja, pavieličeńnie roźnicy ŭ dastatku pamiž zamožnymi i biednymi płastami nasielnictva.
«Sa svajoj pracy ja baču, što ludziam bolš składana administravać svaje dabračynnyja zbory. Zapytaŭ na dapamohu stanovicca ŭsio bolej, bo ludzi biadniejuć. Dziaržaŭnaja dapamoha nie pierakryvaje takich patreb. Krynic finansavańnia z boku donaraŭ značna pamienieła», — davodzić aktyvistka.
Jana kaža, što apošniaje, pra što dbaje aŭtakratyja, — heta ludzi i ich paśpiachovaść. Čałaviek ci kampanija razhladajucca joju jak dostup da ekanamičnaha resursu. Ź ich vysmoktvajuć patrebnaje.
«Abvał, jaki my nazirajem ciapier, źviazany z tym, što vialikaja kolkaść prafiesijanałaŭ u Biełarusi nie bačyć svajoj budučyni i źjazdžaje. Jany aściarahajucca za svaju biaśpieku.
Im ahidna znachodzicca na radzimie, bo jany stali śviedkami vialikaj niespraviadlivaści», — akcentuje ŭvahu aktyvistka.
Zatrymańni na pratestach u 2020 hodzie
Ź inšaha boku, zastajucca Rasija, Kitaj, kudy možna dyviersifikavać biełaruski rynak, tamu stahnacyja moža praciahvacca, pakul nie adbudziecca niejkaha hłabalnaha kataklizmu, razvažaje Darja.
«U stanie kansiervacyi kraina moža pierabyvać dziesiacihodździ», — ličyć jana.
Na jaje pohlad, u pratestach 2020 hoda bolš aktyŭnym było pakaleńnie biełarusaŭ, jakoje nie mieła dośviedu žyćcia ŭ Savieckim Sajuzie.
Pieramieny dla ich byli žyćciova nieabchodnymi. Pa zdušeńni pratestaŭ jany stracili vieru ŭ toje, što na radzimie ich čakaje dobraja pierśpiektyva.
«Novaje pakaleńnie 20-30-hadovych najbolš adaptyŭnaje. Jano prymaje rašeńnie pakinuć Biełaruś, zychodziačy sa svaich ehaistyčnych patreb.
Jany, biezumoŭna, napałochanyja pahrozami aryštu, ale nie heta asnoŭnaja pryčyna, pa jakoj jany pakidajuć radzimu. Tut jany nie bačać dla siabie budučyni», — miarkuje Darja.
Dobraha prahnozu dla Biełarusi ŭ jaje niama.
«U Biełarusi buduć zastavacca samyja ŭraźlivyja, nieprafiesijnyja, — ličyć aktyvistka. — Ja nie viedaju, čaho jany musiać bajacca. Jany zaŭždy trymalisia niejtralitetu, paźbiahali vykazvać svajo mierkavańnie i zmahacca za svaje pravy. Jany zaŭždy žyvuć u situacyi niedachopu resursaŭ».
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Hladzicie taksama:
Žachlivy los «prypynienaj revalucyi» ŭ Biełarusi — novaja kniha francuzskaha sacyjołaha Ranana Ervue
