Paŭdniova-zachodniaja Hrenłandyja była zasielena skandynaŭskimi imihrantami prykładna ŭ 985 hodzie našaj ery, kali Eryk «Ryžy» byŭ vysłany z Isłandyi za dva zabojstvy i pierajechaŭ na zachad. Siamja Eryka i inšyja kałanizatary stvaryli Uschodniaje i Zachodniaje pasieliščy, jakija isnavali da źniknieńnia vikinhaŭ u XIV stahodździ (Zachodniaje pasielišča) i ŭ siaredzinie XV stahodździa (Uschodniaje pasielišča). Pieršyja zapisy pra skandynavaŭ u Hrenłandyi pachodziać jak z «Knihi isłandcaŭ», tak i z «Sahi pra Eryka Ryžaha».
Ruiny carkvy XIII stahodździa ŭ Chvałsi ŭ vakolicach Kakartoka. Fota: Wikimedia Commons
Žyćcio ŭ pasieliščach było nieadjemna źviazana ź ziamloj. Archieałahičnyja śviedčańni ab znachodžańni vikinhaŭ u Hrenłandyi ŭklučajuć ruiny, a taksama kostki ludziej i žyvioł.
Apošniaje piśmovaje śviedčańnie skandynaŭskaj prysutnaści ŭ Hrenłandyi — heta zapis ab viasielnaj cyrymonii ŭ carkvie Chvałsi va Uschodnim pasieliščy ŭ pačatku XV stahodździa, a radyjevuhlarodnyja daśledavańni pakazvajuć na toje, što vikinhi zastavalisia tut jašče paŭstahodździa.
Daśledčyki raniej mierkavali, što pakinuć Hrenłandyju vikinhaŭ prymusili takija faktary, jak źmiena klimatu i ekanamičnaja vyhada. Vyniki novaha daśledavańnia, apublikavanaha ŭ Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) pakazvajuć, što ŭ hetym klučavuju rolu adyhrała pavyšeńnie ŭzroŭniu mora.
Viadoma, što pamiž XIV i XIX stahodździami Jeŭropa i Paŭnočnaja Amieryka pieražyli pieryjad značnaha panižeńnia tempieratury, jaki ŭvajšoŭ u historyju pad nazvaju mały ledavikovy pieryjad. U vyniku ledzianoje pokryva Hrenłandyi značna ŭzrasło. Daktarant Harvardskaha ŭniviersiteta Marysa Boredžyn (Marisa Borreggine) u 2021 hodzie prezientavała ličbavuju madel pracesu raspaŭsiudžvańnia abledzianieńnia pa Hrenłandyi.
Pa słovach Boredžyn, pa miery prasoŭvańnia ledzianoha ščyta jaho masa, jakaja ŭvieś čas uzrastała, abciažarvała substrat pad im. Heta rabiła prybiarežnyja rajony bolš schilnymi da padtapleńnia. U toj ža čas rost hravitacyjnaha pryciahnieńnia pamiž ledzianym ščytom, jaki pašyraŭsia, i vialikimi masami marskoha lodu vyšturchnuŭ bolš marskoj vady na ŭźbiarežža Hrenłandyi.
Hetyja dva pracesy mahli vyklikać šyrokamaštabnyja navadnieńni ŭzdoŭž bierahavoj linii — «mienavita tam, dzie mieścilisia pasieliščy vikinhaŭ», — adznačyła Boredžyn.
Uschodniaje pasielišča Paŭdniovaj Hrenłandyi. Na ŭrezcy pakazana ŭsia Hrenłandyja (ciomna-šerym koleram namalavana ledzianoje pokryva siońnia, śvietła-šerym — suša, a biełym — akijan). Vosiem čornych zorak pakazvajuć miescaznachodžańnie pasialeńniaŭ vikinhaŭ, jakija razhladajucca ŭ artykule, a taksama Nanortalik, dzie byli sabranyja danyja adnosna ŭzroŭniu mora
Navukoŭcy pravieryli hipotezu, zmadelavaŭšy pryblizny rost lodu na paŭdniovym zachadzie Hrenłandyi za 400-hadovy pieryjad skandynaŭskaha znachodžańnia tam. Jany dadali ŭ madel svaje raźliki pavyšeńnia ŭzroŭniu mora za hety čas. Zatym byli praanalizavany karty viadomych miescaŭ pasialeńnia vikinhaŭ, kab ubačyć, jak ich vyvady supadajuć z archieałahičnymi śviedčańniami, jakija adznačajuć kaniec prysutnaści vikinhaŭ u Hrenłandyi.
Ich madel pakazała, što prykładna z 1000 da 1400 hoda pavyšeńnie ŭzroŭniu mora vakoł Hrenłandyi pryviało da zatapleńnia pasieliščaŭ vikinhaŭ na 3,3 mietra, zakranuŭšy kala 204 kvadratnych kiłamietraŭ prybiarežnaj ziamli. Zhodna z madelami, heta pryviało da taho, što pad vadoj apynulisia ziemli, na jakich vikinhi zajmalisia ziemlarobstvam i vykarystoŭvali jak pašu.
Akramia taho, analiz čałaviečych pareštkaŭ z carkoŭnych dvaroŭ i reštak žyvioł z navakolla pasialeńniaŭ pakazvaje, što pačynajučy z pačatku XII stahodździa vikinhi sprabavali adaptavacca da źmianieńnia ŭzroŭniu mora i straty sušy. Tak, jany pastupova pieraviali svoj racyjon z naziemnaha (žyviolnaha) na marski (ciuleni).
Daśledčyki taksama adznačajuć, što paharšeńniu ŭmoŭ znachodžańnia vikinhaŭ u Hrenłandyi i ich kančatkovamu sychodu spryjaŭ šerah faktaraŭ, siarod jakich źmiena klimatu i navakolnaha asiarodździa, źmiena łandšaftu, popytu i prapanovy ekskluziŭnych praduktaŭ dla zamiežnaha rynku, uzajemadziejańnie z inuitami na poŭnačy.
Vučonyja ličać, što ŭ rajonie skandynaŭskich pasialeńniaŭ Hrenłandyi klimat małoha ledavikovaha pieryjadu mała adroźnivaŭsia ad klimatu siaredniaviečnaha ciopłaha pieryjadu (950—1250 hady našaj ery). Treba pamiatać i pra inšy faktar.
Vikinhi trapili ŭ Hrenłandyju ŭ pieryjad vysokaha popytu na maržovyja kości ŭ Jeŭropie. Jany byli pastaŭščykami hetaha pradmieta raskošy da spynieńnia handlu pamiž ich pasieliščami i Jeŭropaj u 1400-ch hadach, kali kości maržoŭ pastupova vycieśnili kości słanoŭ, jakija pryvozili z Afryki i Azii.
Taksama isnuje šmat krynic, jakija śviedčać ab napružanych adnosinach pamiž skandynavami i inuitami.
Čytajcie jašče:
Analiz staražytnaj DNK vyjaviŭ, što vikinh — prafiesija, a nie etnas
Historyk: Varahi zahaspadaryli na Rusi, bo zasłuhi stavili vyšej za vysłuhu
Kniaź Ihar & Co.: Ruś jak handlovaja karparacyja, jakaja zajmałasia aptovymi pastaŭkami raboŭ
