Kreml, jaki ŭ XVIII stahodździ, jak simvał archaičnaści rasijskaha ŭkładu i admiežavanaści ad cyvilizavanaha zachodniaha śvietu, ledź nie byŭ źniščany, u XX stahodździ staŭ simvałam tatalitarnaj ułady, a ŭ pačatku XXI stahodździa — novaj pucinskaj impieryi. Fota: Wikimedia Commons
Kaciaryna II, jakaja ŭzyšła ŭ 1762 hodzie na rasijski tron, była poŭnaja idej i zapału pieratvaryć vielizarnuju impieryju ŭ aśviečanuju jeŭrapiejskuju krainu. Padčas adnaho ź vizitaŭ sa zbudavanaha Piatrom I prahresiŭnaha Pieciarburha ŭ Maskvu impieratryca adznačyła, što «hrad siej drievnij, čto tieatralnaja chramina: pyšnosť i zołoto ślepiat oči, a za kulisami pyl da hriaź».
U 1768 hodzie architektar Vasil Baženaŭ prapanavaŭ prajekt novaha Kramloŭskaha pałaca ŭ kłasicystyčnym styli. Pad karpusy novaha kompleksu płanavałasia źnieści častku budynkaŭ XV—XVI stahodździaŭ. Maštabnaja zaduma Baženava adpaviadała žadańniu Kaciaryny II pierakanać jeŭrapiejskich sajuźnikaŭ u zamožnaści dziaržavy napiaredadni čarhovaj vajny z Turcyjaj. Jak kažuć, praz takuju rekanstrukcyju Kreml, siaredniaviečnaja krepaść, musiŭ pieratvarycca va ŭnikalny architekturny pomnik, paraŭnalny ź mifałahičnym Akropalem. Kompleks prajektavaŭsia jak hrandyjozny hramadski centr z teatram i avalnaj płoščaj dla narodnych schodaŭ, da jakoj pavinny byli sychodzicca ŭsie vulicy Kramla.
Darečy, nakont pachodžańnia słova «kreml» movaznaŭcy dahetul spračajucca. Słova «kreml» vyvodziać ad rasijskaha «kromka» — kraj, miaža. Abo ad blizkaha jamu «kriem» — «častka lesu, dzie rastuć najlepšyja drevy».
Hrafičnaja rekanstrukcyja ansambla Maskoŭskaha Kramla pa prajekcie Vasila Baženava
Baženaŭ pierakanaŭ impieratrycu źnieści častku kramloŭskaj ściany «pa Maskvie-race ad carkvy Dabravieščańnia da carkvy Piatra Mitrapalita». Heta dazvoliła architektaru adkryć vid na novy pałac z boku Zamaskvarečča. Ale kali pačali kapać katłavany pad novyja vielizarnyja budynki, to pa ścienach kramloŭskich saboraŭ pajšli raskoliny.
Razabranyja ścieny Kramla. Malunak V. Baženava
Kaciaryna tady ŭžo kiravała Rasijskaj dziaržavaj bolš za dziesiać hadoŭ. Padziei, jakija adbylisia za hety čas, istotna paŭpłyvali na jaje śvietapohlad. Adnoj z takich padziej stali maskoŭskija čuma i bunt 1771 hoda. Razumiejučy chistkaje stanovišča niamieckaj pryncesy na čale Rasii, jana stała bolš uzvažana prymać rašeńni i pierahledzieła svajo staŭleńnie da miehałamanskich prajektaŭ Baženava.
Paŭstańnie Jemialjana Puhačova i vajna z Turcyjaj uvohule zrabili praciah realizacyi prajekta niemetazhodnym. Impieratryca, jakaja i tak nie lubiła byłuju stalicu, całkam straciła da maskoŭskaha prajekta cikavaść, ale peŭny čas finansavańnie va ŭrezanym vyhladzie praciahvałasia. Chutka hrošy skončylisia zusim, i ŭ 1775 hodzie raboty kančatkova spynili.
Ekśpiertyza, nakiravanaja Kaciarynaj na budoŭlu, vyniesła vierdykt pra niemahčymaść budaŭnictva novaha pałaca ŭ toj častcy Kramla, jakaja była prapanavana Baženavym. Abražany Baženaŭ admoviŭsia demantavać užo pabudavanaje, pieradaŭšy hetuju spravu inšamu architektaru. Materyjały dla ambicyjnaha kompleksu pajšli na adnaŭleńnie niadaŭna razabranaj kramloŭskaj ściany.
Adbudova ścien i viežaŭ Kramla zaviaršyłasia pa prajekcie Maćvieja Kazakova tolki praź siem hadoŭ. Cikava, što Kazakoŭ taksama zdoleŭ uzhadnić u 1776 hodzie svoj prajekt Sienackaha pałaca Kramla — akurat taho, nad jakim ci to byŭ źbity, ci to ŭzarvaŭsia bieśpiłotnik siońnia nočču.
Sienacki pałac Kramla byŭ zbudavany pry Kaciarynie II. Fota: Wikimedia Commons
Na kupale Sienata pieršapačatkova stajała statuja Śviatoha Hieorhija, zatym statuja Spraviadlivaści, jakaja była razburanaja francuzskimi vojskami ŭ 1812 hodzie. Narešcie na kupale źjaviŭsia słup z carskaj karonaj i nadpisam «Zakon».
Prajekt budynka Sienata ŭ Kramli. 1776—1784 hady. Krynica: Rasijskaja dziaržaŭnaja biblijateka
U 1918 hodzie ŭ Sienacki pałac pierajechaŭ ź Pietrahrada Uładzimir Lenin, a taksama Palitbiuro i Saviet narodnych kamisaraŭ. Słup z carskaj karonaj źnieśli, jaho miesca zaniaŭ fłahštok sa ściaham Savieckaj Rasii.
U 1990-ch budynak Sienata rekanstrujavany pad rezidencyju prezidenta Rasii. Ciapier na fłahštoku kruhły hod łunaje Štandar prezidenta Rasii, u jaki i celiŭ dron unačy z 2 na 3 maja.
Sienacki pałac, rezidencyja prezidenta Rasii, znachodzicca z boku Krasnaj płoščy i Maŭzaleja Lenina. Fota: Wikimedia Commons
Na terytoryi Kramla znachodziacca muziei, sabory i administracyjnyja budynki.
Maskoŭski Kreml, jaki ŭ XVIII stahodździ, jak simvał archaičnaści rasijskaha ŭkładu i admiežavanaści ad cyvilizavanaha zachodniaha śvietu, ledź nie byŭ źniščany, kab adkryć darohu ŭvasableńniu abnoŭlenaj i adkrytaj Rasii, iznoŭ zdabyŭ važnaje ideałahičnaje značeńnie ŭ XX stahodździ, užo jak simvał centra tatalitarnaj ułady, a ŭ pačatku XXI stahodździa — jak simvał novaj pucinskaj impieryi, jakaja zamachnułasia na panavańnie nad Jeŭropaj. Takoje simvaličnaje značeńnie robić jaho adnym z samych źnienavidnych architekturnych kompleksaŭ u śviecie.
