Historyja ŭzychodžańnia
18 červienia 2008 hoda Alaksandar Łukašenka pryjechaŭ u Mahiloŭ, kab uziać udzieł u cyrymonii ŭračystaha adkryćcia mahiloŭskaj ratušy. Łukašenku ŭ hetaj pajezdcy supravadžaŭ 40-hadovy vykładčyk Mahiloŭskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta Ihar Marzaluk.
Zachavalisia zdymki, na jakich Łukašenka i tahačasny kiraŭnik Mahiloŭskaj vobłaści Barys Batura litaralna raziaviŭšy rot słuchajuć lekcyju mahiloŭskaha historyka. Ludzi, jakija dobra viedali Marzaluka jašče z pačatku 1990-ch, kažuć, što heta byŭ vyrašalny momant u jahonaj bijahrafii. Paśla hetaj sustrečy karjera vykładčyka imkliva pajšła ŭhoru.
«Dzicia 17 vieraśnia»
Ihar Marzaluk naradziŭsia ŭ 1968 hodzie ŭ rajonnym centry Krasnapolle Mahiloŭskaj vobłaści. Jahonyja baćki i siońnia žyvuć u miastečku Lenina na Krasnapolščynie. Z Mahiloŭščyny rodam maci historyka, a voś baćka sa Staŭbcoŭskaha rajona. Tamu apošnim časam jon časta nazyvaje siabie «dziciem 17 vieraśnia», maŭlaŭ, biez tych padziej 1939 hoda jaho b uvohule nie było na śviecie. Baćki pracavali nastaŭnikami, pryčym baćka vykładaŭ mienavita historyju.
Lenina, dzie prajšło dziacinstva Marzaluka, — heta samy-samy ŭschod Biełarusi, usiaho za niekalki dziasiatkaŭ kiłamietraŭ ad Branščyny. Da 1967 vioska nazyvałasia Hnilica, ale nazvu paličyli niemiłahučnaj, tamu nazvali ŭ honar lidara praletaryjatu.
«Słužyŭ u śpiecnazie»
Sa škoły ŭ Marzaluka było vialikaje zachapleńnie historyjaj, tamu i vybar z pastupleńniem byŭ adnaznačny — histfak Mahiloŭskaha piedahahičnaha instytuta. Z druhoha kursa chłopca zabrali ŭ armiju.
Padčas adnaho z efiraŭ na dziaržaŭnym telebačańni Marzaluk kazaŭ svajmu apanientu, kulturołahu Vadzimu Mažejku:
«Ja dva hady adsłužyŭ u śpiecnazie, ja hetym hanarusia».
Nasamreč Marzaluk prachodziŭ słužbu ŭ 1987—1989 hadach u 120-j asobnaj hvardziejskaj miechanizavanaj bryhadzie, jakaja bazujecca va Uruččy. Pierad hetym jon prajšoŭ «vučebku» ŭ Piačach, što pad Barysavam, atrymaŭ tam śpiecyjalizacyju «miechanik-kiroŭca». Vajskovym śpiecnazam 120-ju bryhadu nazvać nielha, heta zvyčajnaje motastrałkovaje padraździaleńnie. U jaho skład mohuć uvachodzić tolki nievialikija atrady vyviedki albo dyviersijnyja hrupy.
Padziei z raspadam Savieckaha Sajuza Marzaluk sustreŭ studentam staršych kursaŭ VNU. Zatym vučyŭsia ŭ aśpirantury i abaraniaŭ kandydackuju ŭ Instytucie historyi NAN.
Byŭ siabram BSDH
«Kali ja ŭpieršyniu paznajomiŭsia z Marzalukom u pačatku 1990-ch, to jon mianie vielmi ŭraziŭ. Heta byŭ sapraŭdnym fanatykam historyi! Jon tolki i moh havaryć pra roznyja histaryčnyja padziei i postaci», — kaža inšy viadomy ŭ Biełarusi historyk, jaki paprasiŭ nie nazyvać jaho imia.
U toj samy čas Ihar Marzaluk stanovicca siabram «Biełaruskaj sacyjał-demakratyčnaj Hramady». Nie treba błytać z sučasnaj BSDH, jakuju ŭznačalvaje Siarhiej Čeračań, a raniej kiravaŭ Stanisłaŭ Šuškievič. Heta zusim inšaja arhanizacyja, pradaŭžalnicaj jakoj źjaŭlajecca Biełaruskaja sacyjał-demakratyčnaja partyja (kiraŭnik Ihar Barysaŭ).
Kiraŭnikom BSDH na toj momant byŭ słavuty archieołah Michaś Tkačoŭ, uradženiec Mścisłava na Mahiloŭščynie. Šmat u čym Marzaluk praciahnuŭ jahonuju pracu ŭ raskopkach na Mahiloŭščynie.
Mała taho, Marzaluk byŭ nie prosta radavym siabram BSDH, ale i niejki čas byŭ namieśnikam kiraŭnika Mahiloŭskaj abłasnoj arhanizacyi BSDH. Zachavaŭsia frahmient vystupu Ihara Marzaluka na adnym ź mitynhaŭ taho času, na hrudziach junaka byŭ bieł-čyrvona-bieły značok, a havaryŭ jon pra adviečnyja vojny Biełarusi i Rasii.
Jość raspaŭsiudžany mif, jaki padtrymlivaje i sam Marzaluk, kali kaža, što byŭ prychilnikam «beenefaŭskaj ideałohii», što historyk taksama prajšoŭ praz hramadski ruch BNF «Adradžeńnie». My ŭdakładnili ŭ siabroŭ BNF, ci praŭda heta.
«Marzaluk nikoli nie byŭ u šerahach nivodnaha z utvareńniaŭ BNF», — adkazali «Radyjo Svaboda».
«Sychodžu ad palityčnych impatentaŭ»
Vystup u ratušy pierad Łukašenkam nie byŭ vypadkovym. Mienavita historyja haradskoha žyćcia najbolš cikaviła Marzaluka.
«Mnie zaŭsiody nazalała mroja biełaruskaha horada. Mnie chaciełasia pračytać horad jak tekst, praź jaki historyk sprabuje zrazumieć mientalnaść ludziej, jakija nazaŭždy adyšli ŭ Letu», — pisaŭ Marzaluk u «Našaj Nivie» ŭ 1994 hodzie.
U inšym numary za toj samy hod Marzaluk pisaŭ, što mahiloŭskaja moładź u 1863 hodzie «śpiavała patryjatyčnyja himny dy išła ŭ paŭstanckija atrady», a pra BNR piša jak pra «adzinuju zakonnuju ŭładu ŭ Biełarusi» ŭ 1918 hodzie.
Zrešty, užo ŭ kancy 1990-ch Marzaluk vychodzić z BSDH.
«Jon nam patłumačyŭ, što sychodzić ad palityčnych impatentaŭ. Jak bačym, syšoŭ da sapraŭdnaha mača», — śmiajecca adzin sa stałych sacyjał-demakrataŭ.
Inšy siabra BSDP kaža:
«Jon niejak skazaŭ mnie, što rasčaravaŭsia ŭ idejach sacyjał-demakratyi. I ciapier bližej da centryzmu. Nakolki ja zrazumieŭ, centryzm u jahonym vykanańni — heta «Biełaja Ruś». Mara Marzaluka, jakuju jon ahučvaŭ, — kab u Biełarusi było dźvie partyi, jak u ZŠA».
U pačatku 2000-ch hadoŭ Marzaluk nijak nie ŭdzielničaŭ užo ŭ palityčnym žyćci Mahilova, ale braŭ udzieł u žyćci hramadskim. Byŭ častym hościem roznych imprezaŭ.
U 2001 hodzie stanovicca zasnavalnikam i dyrektaram Mahiloŭskaha krajaznaŭčaha tavarystva imia Jeŭdakima Ramanava. Cikava, ci było b hetaje NDA likvidavanaje ŭ 2021 hodzie, kali b dažyło da hetych dzion.
«Marzaluk nikoli nie chavaŭ, što braŭ hrošy ŭ Fondu Sorasa, tady jamu heta nie zaminała», — kaža adzin mahiloŭski apazicyjanier.
«U jaho bolš niama idej»
U 2003 hodzie Marzaluk abaraniŭ doktarskuju dysiertacyju. Ad 1996 hoda byŭ vykładčykam Mahiloŭskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta, ad 2003-ha — zahadčyk kafiedry archieałohii. Aŭtar mnohich histaryčnych artykułaŭ i knih.
Jak archieołah, Marzaluk šmat pracavaŭ u Škłovie, Bychavie, Mścisłavie. Na pytańnie, ci dobry Marzaluk historyk, inšy viadomy ŭ krainie ekśpiert adkazvaje tak:
«Jak kažuć litaratary, vypisaŭsia. U jaho bolš niama idej, niama natchnieńnia, tamu, mnie zdajecca, jon i pajšoŭ u palityku».
Jak historyk, Ihar Marzaluk źjaŭlajecca prychilnikam «słavianskaj» teoryi pachodžańnia biełarusaŭ. Jon časta krytykavaŭ alternatyŭnuju «bałckuju» viersiju, jakuju adstojvaŭ u tym liku Alaksiej Dziermant. Ciapier Marzaluk i Dziermant časta duetam vystupajuć na roznych prapahandysckich šou.
«Rasija razburyła ŭschodniesłavianskaje adzinstva»
U 2012 hodzie Marzaluka vyłučajuć kandydatam u deputaty Savieta Respubliki ad Mahiloŭščyny. Deputatami vierchniaj pałaty parłamienta zvyčajna stanoviacca roŭna tyja ludzi, kaho i vyłučajuć. Tak i adbyłosia ŭ vypadku z Marzalukom. Historyk staŭ vystupać pa-biełarusku ŭ parłamiencie, na telebačańni. Bolš za toje, jon navat abvinavačvaŭ apazicyju ŭ tym, što jana redka vykarystoŭvaje biełaruskuju movu.
U 2016 hodzie Marzaluk užo staŭ vyłučacca kandydatam u Pałatu pradstaŭnikoŭ pa Mahilovie. Ale jašče pierad vybarami trapiŭ u skandał, kali zajaviŭ, što «anieksijaj Kryma i dziejańniami na Danbasie Rasija razburyła ŭschodniesłavianskaje adzinstva». Na słovy Marzaluka reahavała pasolstva Rasii, ich absmoktvali rasijskija šavinistyčnyja sajty. Ale stać deputatam historyku heta nie pieraškodziła.
Pierad vybarami ŭ padtrymku Marzaluka byŭ zapisany biełaruskamoŭny rep.
«Ludzi pytajucca, chto taki Marzaluk. Chto taki Marzaluk, chto taki Marzaluk? Ja adkažu na hetaje pytańnie pad bitu hruk», — čytaŭ pa-biełarusku repier Źmicier Biełabrovik.
Padčas darmajedskich pratestaŭ 2017 hoda deputat Marzaluk vychodziŭ da ludziej, dzie praź miehafon kazaŭ, što ich dziejańnie moža pryvieści da straty terytaryjalnaj cełasnaści krainy. Uvohule vusnami Marzaluka časam dazvalałasia adpuskać špilki ŭ bok Maskvy. Naprykład, dać adłup za znos pomnika Puškinu ŭ Mahilovie, ci krytykaj rasijskaha telebačańnia.
Suprać bieł-čyrvona-biełaha ściaha i «Žyvie Biełaruś»
U 2019 hodzie Ihar Marzaluk staŭ sapraŭdnym miemam, kali zaciata apładziravaŭ Alaksandru Łukašenku padčas jaho vystupu ŭ parłamiencie. A ŭ niejki momant navat puściŭ ślazu. U toj ža hod jon byŭ pieravybrany ŭ parłamient.
Padčas padziej 2020 hoda Marzaluk rašuča padtrymaŭ dziejańni ŭładaŭ. U internecie było videa, dzie deputat Marzaluk u pieršyja dni paśla 9 žniŭnia išoŭ pa minskich vulicach zihzahami. Sam Marzaluk skazaŭ, što nie byŭ pjanym, a pieranios insult na nahach ad pahroz u Telegram.
«Biełaruś — sytaja kraina, ludzi nie razumiejuć, jak lohka mohuć pravalicca ŭ biezdań vajny, choładu i hoładu», — kazaŭ jon u padtrymku Łukašenki. Bolš za toje, Marzaluk staŭ vystupać suprać bieł-čyrvona-biełaha ściaha i vokliču «Žyvie Biełaruś». Uvachodziŭ u skład kamisii, jakaja raspracoŭvała źmieny ŭ Kanstytucyju.
Syn Alhierd
«Marzaluk maje peŭny ŭpłyŭ na Łukašenku, — kaža ŭžo cytavany vyšej historyk. — Dumaju, pad jaho ŭpłyvam pryznačali rektaraŭ Mahiloŭskaha i Hrodzienskaha ŭniviersitetaŭ. Šmat u čym u svaich histaryčnych acenkach Łukašenka hruntujecca mienavita na pohladach Marzaluka».
Apošnija hady palityku Rasii deputat nijak nie krytykuje. Hetaksama jon nijak nie padtrymaŭ Ukrainu ŭ vajnie z Rasijaj.
Ihar Marzaluk žanaty. Žonka Alena — staršaja navukovaja supracoŭnica Mahiloŭskaha histaryčnaha muzieja.
«U Marzaluka šmat u čym kłasičnaja historyja «šerše la fam», mienavita žonka jaho ŭvieś čas padbuchtorvała vybivacca ŭ ludzi, pierajazdžać u Minsk, padtrymlivać uładu», — kaža mahiloŭski apazicyjanier.
U Marzalukoŭ adzin syn Alhierd, 2002 hoda naradžeńnia. Na jaho staroncy ŭ sacyjalnaj sietcy Linkedin napisana, što jon źjaŭlajecca mieniedžaram pa pracy z klijentami ŭ Biełarusbanku.
