Čarlz Bojer i Inhryd Bierhman u trylery 1944 hoda «Śviatło hazavaj lampy», źniatym pa pjesie Patryka Hamiltana, jaki ŭ vyniku pryvioŭ da novaha vykarystańnia hetaha słova. Fota: skrynšot z Youtube
Gaslighting, što aznačaje manipulatyŭnyja pavodziny, jakija ŭvodziać u zman, było nazvana słovam hoda amierykanskim słoŭnikam Merriam-Webster. The Times paviedamlaje, što ŭ paraŭnańni ź minułym hodam na merriam-webster.com kolkaść pošukavych zapytaŭ hetaha słova pavialičyłasia na 1 740%.
Hazłajtynh — «heta słova, jakoje tak chutka stała papularnym u anhlijskaj movie, asabliva za apošnija čatyry hady, što stała dla mianie i dla mnohich z nas niečakanaściu», — skazaŭ Piter Sakałoŭski, hałoŭny redaktar Merriam-Webster.
Hałoŭnaje vyznačeńnie hazłajtynhu ŭ Merriam-Webster — heta psichałahičnaja manipulacyja čałaviekam, zvyčajna na praciahu doŭhaha pieryjadu času, jakaja «prymušaje achviaru sumniavacca ŭ abhruntavanaści svaich ułasnych dumak, usprymańnia rečaisnaści abo ŭspaminaŭ i zvyčajna pryvodzić da razhublenaści, straty ŭpeŭnienaści i samaacenki, niaŭpeŭnienaści ŭ svajoj emacyjnaj ci psichičnaj stabilnaści i zaležnaści ad złačyncy».
U bolš šyrokim sensie słoŭnik vyznačaje hetaje słova jak «dziejańnie abo praktyku hrubaha ŭviadzieńnia kahości ŭ zman, asabliva dla ŭłasnaj vyhady».
Hazłajtynh moža vykarystoŭvacca palitykami, a taksama ŭ adnosinach u jakaści, naprykład, karparatyŭnaj taktyki abo sposabu ŭvieści hramadstva ŭ zman.
Isnuje taksama «miedyčny hazłajtynh», kali miedyčny rabotnik adchilaje simptomy pacyjenta słovami «ŭsio ŭ vašaj hałavie».
Niahledziačy na adnosna niadaŭna nabytuju viadomaść, hetaje słova źjaviłasia bolš za 80 hadoŭ tamu ŭ pjesie Patryka Hamiltana «Śviatło hazavaj lampy» 1938 hoda, jakaja była dvojčy ekranizavanaja ŭ 1940-ch hadach. U adnoj z ekranizacyj aŭtarstva Džordža Kjukora źnialisia Inhryd Bierhman i Čarlz Bojer. Jany ženiacca paśla burnaha ramana, ale jon akazvajecca manipulataram. Hieroj Bojera nastojvaje, što skarhi žonki na pastajannaje źmianšeńnie jarkaści hazavaha aśviatleńnia ich doma ŭ Łondanie byli vydumkaj jaje niespakojnaha rozumu.
Darečy, hazavyja lampy — nie toje samaje, što kierasinavyja, jakija pa-biełarusku šyroka nazyvali jašče «haźničkami», ad biełaruskaha słova «haza», što aznačaje «kierasin».
Termin hazłajtynh (ci «hazavaje aśviatleńnie») paźniej byŭ vykarystany śpiecyjalistami ŭ halinie psichičnaha zdaroŭja dla kliničnaha apisańnia formy praciahłaha manipulatyŭnaha kantrolu ŭ składanych adnosinach.
Kampanija Merriam-Webster, jakaja štomiesiac rehistruje 100 miljonaŭ prahladaŭ staronak na svaim sajcie, vybiraje słova hoda vyklučna na padstavie danych. Sakałoŭski i jaho kamanda adsiejali «viečnazialonyja» słovy, kab vyznačyć, papularnaść jakoha słova značna vyrasła za hod. Ludzi mohuć šukać słovy, kab pravieryć napisańnie abo značeńnie. Niekatoryja z tych, chto šukaŭ hazłajtynh, mahčyma, prosta chacieli daviedacca, ci heta adno słova, ci dva, ci jano pišacca praz złučok.
Gaslighting byŭ uvieś 2022 hod siarod top-50 słoŭ, jakija šukali na merriam-webster.com, kab atrymać status słova hoda. Letašnim słovam hoda było «vakcyna» (vaccine).
Astatnija sioletnija top-10:
oligarch (aliharch);
omicron — ustojlivy varyjant Covid i 15-ja litara hrečaskaha ałfavita;
codify (kadyfikavać ci šyfravać) — papularnaść słova abumoŭlenaja adchileńniem Viarchoŭnym sudom ZŠA rašeńnia ab abaronie pravoŭ na abort;
Queen Consort (karaleva-kansort);
raid (rejd) — jak padčas pieratrusu doma byłoha prezidenta Donalda Trampa ŭ Mar-a-Łaha;
sentient (razumny) — stała papularnym paśla zvalnieńnia z Google inžyniera, jaki śćviardžaŭ, što niavypuščanaja sistema štučnaha intelektu stała razumnaj;
cancel culture (kultura admieny);
LGBTQIA (ŁHBTKIA) — abrevijatura dla leśbijanak, hiejaŭ, biseksuałaŭ, transseksuałaŭ, kvir abo tych, chto sumniavajecca, interseksuałaŭ i aseksuałaŭ, aramantykaŭ abo ahiendaraŭ;
loamy (suhlinkavy) — słova, jakoje mnohija karystalniki papularnaj anłajn-hulni Wordle sprabavali adhadać u žniŭni.
