Historyk Sajman Siebah-Mantefijore. Skryn videa
Čamu Chierson maje važnaje simvaličnaje značeńnie dla Pucina
Chierson vielmi važny dla pucinskaha ŭsprymańnia Navarosii i rasijskaj kałanizacyi, tamu što jon staŭ pieršym rasijskim horadam, jaki zasnavaŭ kniaź Paciomkin u 1778 hodzie na zavajavanych ziemlach.
Horad atrymaŭ nazvu ŭ honar hreckaha horada Chiersanesa. Ideja palahała ŭ tym, što Chierson pavinien stać svajho rodu novaj stalicaj, novaj vialikaj mietrapolijaj. Ale hetaha nie adbyłosia, tamu što port akazaŭsia niedastatkova zručnym.
Na źmienu Chiersonu pryjšli inšyja harady, zasnavanyja Paciomkinym paźniej — Mikałajeŭ, Jekaciarynasłaŭ (Dniapro), inšyja. I skłałasia tak, što mienavita Chierson staŭ hałoŭnym elemientam ładu novaj Rasijskaj impieryi.
Paŭdniovaja častka Ukrainy ŭ tyja časy nie była ŭkrainskaj, heta była terytoryja, na jakoj žyli musulmanie i jakoj vałodali tatary, Krymskaje chanstva, mnohija terytoryi kantralavalisia Asmanskim sułtanatam.
Rasija zachapiła hetyja terytoryi i stała zasnoŭvać tam bujnyja i nie vielmi bujnyja harady. Mienavita za ich siońnia iduć bitvy na paŭdniovym froncie vajny va Ukrainie.
Čamu dla rasijskaha kałanijalizmu važny Paciomkin
Paciomkin — heta fihura, jakaja, pa ironii losu, nie toje kab mocna viadomaja ŭ Rasii. I heta vielmi dziŭna.
Jaho možna nazvać baćkam rasijskaha kałanijalnaha impieryjalizmu.
U jaho była kancepcyja, jakaja nazyvałasia «hrečaski prajekt». Zaduma była ŭ zachopie Vizantyi i Kanstancinopala, jaki pavinien byŭ stać Carhradam, i ŭ im praviła b Kaciaryna.
Ale bolš dastupnaj i realistyčnaj metaj było zachapić poŭdzień. Kab zrabić jaho rasijskim, treba było zasnoŭvać harady, pravodzić kałanizacyju i zasialać tyja miaściny, bo jany byli słaba zasielenyja. Tam była niejkaja kolkaść kazakoŭ, novaje Zaparožža, a astatniaja častka była isłamskaj, jaje zasialali tatary i asmany. Bačańnie Paciomkina mieła na ŭvazie stvareńnie Paŭdniovaha fłotu — pieršaha fłotu ŭ Čornym mory ŭ historyi Rasii. Piotr Vialiki stvaryŭ Bałtyjski fłot, a kniaź Paciomkin — Čarnamorski fłot. Taksama płanavałasia stvareńnie marskoj bazy. Joj staŭ Sievastopal, jaki zasnavaŭ Paciomkin. Adnak nasielnictva tam nie było pieravažna ruskim abo ŭkrainskim. Tam było šmat palakaŭ, habrejaŭ, hrekaŭ, italjancaŭ, francuzaŭ.
Čamu Paciomkina nie šanavali pry savieckaj uładzie
Kali šmat hadoŭ tamu ja pisaŭ knihu pra Paciomkina i Kaciarynu, ja pracavaŭ u archivach Maskvy i Sankt-Pieciarburha. Hetyja archivy stajali litaralna niekranutymi. Tolki adzin navukoviec na praciahu mnohich hadoŭ pracavaŭ ź imi pa zahadzie Stalina, jaki ličyŭ, što Piotr Vialiki i Ivan Žachlivy — hetyja biaźlitasnyja dziaržaŭnyja dziejačy (abaviazkova mužčyny) — całkam adpaviadali duchu balšavizmu, hetaj balšavickaj reformie źvierchu abo revalucyi źvierchu, kali zaŭhodna.
Ale Kaciaryna Vialikaja była žančynaj. Jana i Paciomkin byli dekadansnymi razbeščanymi fihurami i kasmapalityčnymi ŭ toj ža čas. I zanadta arystakratyčnymi.
Stalin vielmi šmat havaryŭ pra Kaciarynu Vialikuju i Paciomkina, u tym liku ź Juryjem Ždanavym (synam svajho čynoŭnika vyšejšaha ŭzroŭniu Andreja Ždanava i niejki čas navat ułasnym ziaciem, mužam dački Stalina Śviatłany), jaki raspavioŭ pra heta mnie. Jon spytaŭsia ŭ mianie, u čym byŭ hienij Kaciaryny Vialikaj. A hienijem Kaciaryny jakraz i byŭ Paciomkin.
Zapiska dla Pucina
I voś kali ja apublikavaŭ svaju knihu, mnie, anhielcu, što, viadoma, vielmi dziŭna, pryjšłosia nieaficyjna i nie zusim naŭprost kansultavać novaha prezidenta Rasii nakont asoby Paciomkina. Dzikaja reč, ale heta na samaj spravie adbyłosia.
Da mianie na sustreču pryjazdžali ludzi z aparatu prezidenta, jany sustrelisia sa mnoj, navat paprasili napisać spravazdaču na adnu staronku dla «adnaho viadomaha čałavieka» ab tym, chto taki Paciomkin i jak jon zachapiŭ Krym i poŭdzień Ukrainy. Tady mianie vielmi zacikaviła, jak jany mohuć nie viedać hetaha. Ale akademičnyja i vykładčyckija koły ihnaravali Paciomkina. Dla mianie heta stała pieravahaj. Praz svajho vydaŭca Uładzimira Hryhorjeva, jaki byŭ namieśnikam ministra kultury pry Pucinie, ja atrymaŭ paviedamleńnie, što Pucin zastaŭsia vielmi zadavoleny spravazdačaj.
Navošta rasijskija vojski zabrali pareštki Paciomkina z chiersonskaha sabora śviatoj Kaciaryny
Reč u tym, što Paciomkin — złučalnaje źviano pamiž siońniašnim dniom i minułym. Bolšaść tych nibyta histaryčnych arhumientaŭ, jakija pryvodzić siońnia prezident Pucin, kab apraŭdać zachop ukrainskich terytoryj Rasii, — vielmi chistkija.
Uziać tuju ž Kijeŭskuju Ruś: jana vielmi słaba vyvučanaja, my amal ničoha pra jaje nie viedajem. Amal adsutničaje pramaja suviaź pamiž Kijeŭskaj Ruśsiu i Rasijaj XVII-XVIII stahodździaŭ, tamu Paciomkin pa-sapraŭdnamu staŭ suviaznym źvianom.
Hetyja terytoryi — poŭdzień Ukrainy — byli zachoplenyja Rasijaj nie tak daŭno — u 1780-ch hadach. I mienavita Paciomkin byŭ zasnavalnikam hetych haradoŭ.
I voś dva ci try hady tamu Pucin raptam staŭ zhadvać Paciomkina i razam ź im — Suvorava i Ušakova, jakija faktyčna słužyli Paciomkinu. Kali jon pačaŭ razvažać pra ich usich, ja mocna ździviŭsia. Usio heta viarnuła mianie da dumak pra tuju historyju dvaccacihadovaj daŭniny.
Ja nikoli nie moh padumać, što jany vykraduć pareštki Paciomkina. Heta było vielmi dziŭna, tamu što nikomu da hetaha nie prychodziła ŭ hałavu varušyć ich. I ja nie vieru, što ŭkraincy mahli b kali-niebudź patryvožyć ich.
Ja dumaju, pryčynaj, pa jakoj jany zabrali pareštki, jakraz i jość toje, što tak jany ŭjaŭlajuć pramuju suviaź pamiž Rasijaj i hetaj terytoryjaj.
Ja padazraju, što ŭ ich jość płan, što rabić ź jaho pareštkami. Napeŭna, [jany chočuć] pierapachavać ich u mahilnym sklepie ŭ Maskvie. Ujavicie sabie takuju pachavalniu z nazvami ŭsich haradoŭ, atrymanych Rasijaj u 1778-1783 hadach, — Krym, Mikałajeŭ, Maryupal, Dniapro, z nazvami haradoŭ, zasnavanych Paciomkinym. U takim vypadku pareštki ŭ mahilnym sklepie stanuć svajho rodu histaryčnym apraŭdańniem. Voś čamu jany vykrali pareštki, jak mnie zdajecca.
Čytajcie taksama:
U Chiersonie rasiejcy skrali janota z zaaparka. Tvitar vybuchnuŭ
