Aŭtentyčny domik kanca XIX st. ŭ vioscy Zaryca, niedaloka ad Hrodna. Krynica fota: woodenberg_inst
Cikavaść da vioski — rodam ź dziacinstva
Luboŭ i cikavaść da biełaruskaj vioski ŭ Andrusia Andruškieviča — z malenstva. Chłopiec naradziŭsia ŭ Hrodnie, ale vialikuju častku dziacinstva pravioŭ u babuli i dziaduli, u vioscy pad Vaŭkavyskam.
«Tam čuŭ staradaŭni biełaruski homan, bačyŭ staryja draŭlanyja damy zamožnych mieścičaŭ. Dy i kolery dla mianie tady byli ciopłyja, jaskravyja. Mabyć, heta ŭsio razam paŭpłyvała na toje, što zaraz ja viarnuŭsia da draŭlanaj spadčyny i pačaŭ jaje daśledavać».
Andruś jeździć pa vioskach, razmaŭlaje z žycharami i vyvučaje na praktycy architekturnyja asablivaści zabudovy. Častku malunkaŭ robić na miescy, z natury, častku — užo pa fotazdymkach ci pa pamiaci, siedziačy ŭ ciopłym fateli doma na vioscy.
Damok u vioscy Karalino, što na Hrodzienščynie — z cudoŭnym błakitnym paślavajennym hankam. Hety domik — kvintesencyja šmathadovaha raźvićcia draŭlanaj architektury na hrodzienskim Paniamońni. Krynica fota: woodenberg_inst
Jak roźniacca biełaruskija chaty ad Paniamońnia da Paazierja
«Pačaŭ z paŭnočna-zachodniaj Biełarusi — Astraŭca i litoŭska-łatvijskaha pamiežža. Hety rehijon mocna chutaryzavany, tut daminujuć chaty z tak zvanym «bałckim ščytom» (frantonam): viertykalnaje šalavańnie pasiarodku pierarazaje łancuh z haryzantalnych došak, pasiarod jakich znachodzicca akienca».
Typovy bałcki draŭlany dom pačatku XX stahodździa. Jaho admietnaściu źjaŭlajecca vyniesieny ščyt (franton), što zaścierahaje zrub padčas daždžu. Pry takoj kanstrukcyi nie treba mieć pryčołak. Krynica fota: woodenberg_inst
Dalej było padarožža na ŭschod poŭnačy, na Połaččynu. «Tam miascovaje šalavańnie ščyta padobnaje da paniamonskaha, dzie sam ščyt padzieleny na čatyry častki: try trochkutniki dy prostakutnik. Tolki na Połaččynie dva bakavyja trochkutniki zusim małyja, što pieratvaraje centralny prastakutnik u trapiecyju».
Siarod admietnaściaŭ mahiloŭskaha Padniaproŭja Andruś Andruškievič paznačaje askietyčnaść architektury: «Tut amal zusim niama azdoby. Časami na ščytach možna pabačyć simvaličnaje soniejka».
Homielskaje Uschodniaje Paleśsie, pa jaho nazirańniach, naadvarot, vielmi dekaratyŭnaje. «Tam raźba pa drevie raźvivałasia navat da 80-ch hadoŭ minułaha stahodździa».
Padniaproŭski damok u vakolicach Branska. Padniaproŭjem ličacca Mahiloŭščyna, Smalenščyna i zachodniaja častka Branščyny — etnična biełaruskija terytoryi. Krynica fota: woodenberg_inst
Miescam archaičnaj architektury chłopiec nazyvaje bresckaje Zachodniaje Paleśsie: «Biez karunkavaj homielskaj raźby, ale ŭsio ž dekaratyŭnaść prysutničaje. Pieravažna heta azdoba lištvaŭ dy ščyta. Nu i fiška usiaho Paleśsia — čarotavyja dachi».
Paleskaja chatka ŭ vioscy Stachava, što na staražytnaj Pinščynie. Najbolšaj archaičnaściu vyłučajecca Uschodniaje Paleśsie, dzie čarotavyja dachi mieli čatyry schiły, a bolš poźnija chaty — pryčołak, što dazvalała stvaryć akienca na haryščy. Na malunku — zachodniepaleskaja chata pačatku XX stahodździa, dzie pryčołak mocna źmienšany i ŭjaŭlaje saboj padstrešak.
Salarny simvał — soniejka — pryjšoŭ da nas ad indajeŭrapiejcaŭ z terytoryi sučasnaha Irana. Hetaja simvolika razam z tradycyjnymi ŭzorami nasielnictva sučasnaj Biełarusi stvaryła sučasnyja ŭzory, jakija my bačym na vyšyŭkach. Palešuki zachavali viernaść hetamu simvału i dadavali jaho na ščyty svaich damoŭ. Krynica fota: woodenberg_inst
Hrodzienski rehijon, ci staradaŭniaje Paniamońnie, pa architekturnych asablivaściach admysłoŭcy dzielać na Paniamońnie Hrodzienskaje i Paniamońnie Navahradskaje. «Hrodzienskaje — bolš sučasnaje, — tłumačyć Andruškievič. — Tut damy majuć prostyja kuty i šalavanyja ščyty, amal nie sustrenieš hlinianych padłoh. Ščyt hrodzienskich chataŭ padzieleny na try trochkutniki i prostakutnik. Na Navahradčynie daminuje viertykalnaje šalavańnie. Vielmi časta — z doščačkami, zatočanymi ŭniz. Biarvieńni tut časali, ale kłali «ŭ nachlost», jak u časy Połackaha kniastva».
Dom miastečkavaha stylu kanca XIX stahodździa. Cudoŭna zachavany budynak, na jakim dzie-nidzie zachavalisia reštki biełaha tynku. Dom maje dva nievialičkija akiency na tarcy, paviernutyja ŭ bok vulicy. Akiency takoha stylu byli vielmi papularnyja ŭ XIX — pačatku XX stahodździa. Ich možna dosyć časta sustreć u hłuchich, a časami i nie zusim, vioskach.
Ščyt (franton) ašalavany haryzantalna, što dosyć typova na poŭnačy Hrodzienščyny, u vakolicach Pareckich lasoŭ. Dom pabudavany «pahonam», heta značyć, što ŭsie haspadarčyja pabudovy razam z žyllovaj častkaj nakrytyja adzinym doŭhim dacham. Krynica fota: woodenberg_inst
Biełarusi patrebna šeść skansenaŭ
Sapraŭdny skansen Andruś naviedaŭ u paŭnočna-ŭschodniaj Polščy, na Varmii. Kaža, što heta «vielmi dobry prykład taho, jak možna zachavać samyja staryja ŭzory draŭlanaha dojlidstva».
Skansen — etnahrafičny kompleks, vioska-muziej pad adkrytym niebam. Nazva pajšła ad pieršaha ŭ śviecie takoha muzieja ŭ Šviecyi. Zaraz tam sabrana bolš za 150 damoŭ, haspadarčych pabudoŭ i vytvorčych kompleksaŭ — kuźniaŭ, hutaŭ ci piakarniaŭ, z roznych kancoŭ krainy. Nahladčyki kožnaha doma ci kompleksu, apranutyja ŭ stroi epochi, mohuć raskazać, jak žyli i pracavali pradstaŭniki roznych sacyjalnych hrupaŭ Šviecyi u XVIII — XX stahodździach.
Na pytańnie pra idealny paniamonski skansen chłopiec kaža, što jon pavinien składacca z chat XIX stahodździa z «prysołkavymi» strechami, i pabudovaŭ pačatku i siaredziny XX stahodździa. Heta daść mahčymaść prademanstravać evalucyju biełaruskaha draŭlanaha dojlidstva. «Kaniešnie, było b niabłaha dadać i haspadarčyja pabudovy, ale ich vielmi redka možna pabačyć». Ahułam, na dumku Andruškieviča, varta było b padumać pra ŭłasny skansen dla kožnaha rehijona krainy. Takich muziejaŭ pad adkrytym niebam treba jak minimum šeść — Paniamonski, Zachodniepaleski, Uschodniepaleski, Padniaproŭski, Paazierski i Centralna-biełaruski. «Takim čynam my zachavajem admietnyja rysy rehijonaŭ», — ličyć Andruś Andruškievič.
Homiel, dom na vulicy Paryžskaj Kamuny. Krynica fota: woodenberg_inst
Maluje, kab zadakumientavać dla naščadkaŭ
Pakul ža Andruś maryć ab ekśpiedycyi ŭ hłybiniu Navahradčyny, u miaściny, dzie žyli jaho prodki, i maluje viaskovyja chatki:
«Heta prosta niejkaje ŭnutranaje imknieńnie. Niešta ciahnie mianie da daśledavańnia staradaŭnich draŭlanych chat, paznańnia ich losu. Maje malunački — heta sproba pryciahnuć uvahu ludziej da našaj najbližejšaj historyi, jakaja pakul što pobač z nami, pra jakuju jašče možna daviedacca i zadakumientavać dla naščadkaŭ».
