Aleś Žuk
«Na žal, tvorcaŭ, jakija pryjšli skazać apošniaje «byvaj» starejšamu siabru, možna było pieraličyć na palcach abiedźviuch ruk. I kaho tut papraknieš? Mnohich užo na śviecie niama. Sajuz biełaruskich piśmieńnikaŭ, kudy da apošniaha ŭvachodziŭ Aleś Žuk, letaś likvidavany ŭładaj. Adabranyja ŭ jaho litaraturnyja pieryjodyki daŭno nie hurtujuć vakoł siabie tvorčyja siły, całkam pierajšoŭšy na lokajskaje absłuhoŭvańnie ŭłady, jakaja ź ciemrašalskaj naporystaściu niščyć i niščyć usio biełaruskaje.
Aleś Alaksandravič nieadnojčy raskazvaŭ, jak jaho nastojliva zazyvali ŭ pryŭładny sajuz, dzie hałoŭny pryncyp isnavańnia, zapačatkavany jaho kiraŭnikom (ciapier hanarovym) M.Čarhincom, — «čieho izvolitie?». Pryncyp, jaki nie moh pryniać i nie pryniaŭ biełarus pa naradžeńni, pa dušy i pa movie Aleś Žuk. Tamu i nie pajšoŭ pad hienieralskaje kamandavańnie, zastaŭsia z čystym sumleńniem.
Siemdziesiat čatyry hady — viek daloka nie starečy. Pryskoryła śmierć daŭniaja chvaroba serca. Ale ž i chvaroby niešta pryskorvaje. I jak tut nie zhadać, što hvałtoŭnaje i niezakonnaje źmiaščeńnie Alesia Žuka z pasady redaktara «Niomana» ŭ 2003 hodzie adbyłosia tady, kali jon lažaŭ u balnicy paśla apieracyi na sercy…
Na novych Lasnych mohiłkach pad Minskam nad śviežym piasčanym kurhankom my z Anatolem Sidarevičam, Alesiem Paškievičam i Uładzimiram Jahoŭdzikam zhadali, jakim redkasnym redaktaram byŭ Aleś Žuk. Debiutantam hanarar naličvaŭ — jak žyvym kłasikam! Kab padtrymać, zaachvocić pačatkoŭca pisać dalej. I tamu svoj pieršy hanarar z «LiMa» «ad Žuka» — try miesiačnyja studenckija stypiendyi! — ja budu pomnić, pakul žyvu.
Zastanucca ŭ pamiaci i našy praciahłyja hutarki na znakamitaj Łysaj Hary, dzie ŭ Alesia Žuka było lecišča. Niejak ja zahavaryŭ pra samy viadomy tvor piśmieńnika «Palavańnie na apošniaha žuraŭla» — ščymlivuju apovieść-rekvijem, i Aleś Alaksandravič pryznaŭsia, što pieršapačatkovaja nazva była «Palavańnie na apošniaha biełarusa». Sorak hadoŭ tamu napisanaja, a «palaŭničy siezon na biełarusaŭ» (jakich pryjšła para zanieści ŭ Čyrvonuju knihu) usio nijak nie zakončycca…
Knihi Alesia Žuka chočacca pieračytvać. I taho ž «Žuraŭla…», i «Praklatuju luboŭ», i «Palavańnie na starych aziorach», i «Sok manha». Jon byŭ sapraŭdnym majstram apaviadańnia, kłasičnaha, u buninska-bryloŭskim strohim styli. Tolki ŭ Žuka jano jašče sa słuckim moŭnym i pobytavym kałarytam. «Krasatula», «Miš», «Upročki», «Žonka hieroja» — u hetych i druhich apaviadańniach prazaika prajaviŭsia nacyjanalny charaktar biełarusa. Niezdarma jany asobnymi vydańniami vychodzili na bałharskaj, ruskaj, słavackaj, ukrainskaj, češskaj movach, hodna pradstaŭlajučy biełaruskuju prozu za miažoj.
Jak pierakładčyk Aleś Žuk padaravaŭ ajčynnamu čytaču «Majstra i Marharytu» i «Sabačaje serca» M.Bułhakava, «Bieły Bim Čornaje vucha» H.Trajapolskaha, «Arktur — hončy sabaka» Ju.Kazakova, «Tresku» U.Zazubryna… Apošniaja — reč małaviadomaja, apublikavanaja tolki ŭ almanachu «Braterstva» za 1992 hod. A pa sile ŭździejańnia jaje možna paraŭnać chiba z samym strašnym biełaruskim filmam «Idzi i hladzi». Hałoŭny hieroj «Treski» — čekist, jaki prysutničaje pry rasstrełach i sam rasstrelvaje «vorahaŭ naroda» i ŭrešcie varjacieje… U internecie ja znajšoŭ źniatuju pa toj apovieści mastackuju stužku «Čekist», padkazaŭ pierakładčyku. Ale Aleś Alaksandravič skazaŭ, što jamu ledź chapiła dušeŭnaj zmohi na pierakład…
Na ŭsich pasadach i najpierš za svaim piśmovym stałom Aleś Žuk adstojvaŭ, śćviardžaŭ i pašyraŭ biełaruski suśviet. Biełaruskaja mova zaŭždy była dla jaho ŭ pryjarytecie. Ale čamuści nadpis na kryžy siamiejniki zrabili pa-rusku. Heta kidałasia ŭ vočy i vyhladała jak znak niepavahi da pamiaci pamierłaha. Na žal, zapiarečyć «rusifikacyi» ŭłasnaj mahiły piśmieńnik užo nie moh. Apošni žuraviel adlacieŭ u maŭklivy i niezvarotny vyraj…»
Aleś Žuk — baćka hałoŭnaha redaktara sb.by Dźmitryja Žuka.
