Fota: Authority Dental under CC 2.0 license
Kali vy čuli, što cukierki psujuć zuby, abo što vaša zvyčka pić pa adnoj (ci dźvie, ci try) plašcy haziroŭki ŭ dzień razburaje zubnuju emal, vam, mahčyma, cikava, jakija jašče prysmaki, napoi, stravy i zakuski mohuć nanieści škodu vašym zubam. Choć viadoma, što ŭsie pradukty i napoi mohuć vyklikać karyjes — abo paškodžańnie pavierchni, emali, vašych zuboŭ — nie ŭsie pradukty ci napoi nanosiać adnolkavuju škodu, i niekatoryja ludzi bolš schilnyja da karyjesu, čym inšyja.
Čamu adny pradukty horšyja za inšyja?
Pa słovach doktara Apajeny de Ahiar Rybiejra, dziciačaha stamatołaha i mikrabijołaha z Univiersiteta Paŭnočnaj Karaliny ŭ Čapieł-Chile, jakaja vyvučaje mikrabijom rotavaj połaści i jaho ŭpłyŭ na karyjes, pry acency taho, nakolki škodnyja dla zdaroŭja zuboŭ tyja ci inšyja stravy, zakuski, desierty ci napoi, varta ŭličvać dva asnoŭnych momanty: ich skład i jakaści.
Unutry našaha rota žyvie bolš za 700 vidaŭ bakteryjaŭ: adny karysnyja, inšyja škodnyja. Škodnyja bakteryi rasščaplajuć cukar, jaki źmiaščajecca ŭ ježy i napojach, i pieratvarajuć jaho ŭ kisłoty, jakija z časam vyciahvajuć z zuboŭ nieabchodnyja minierały i pryvodziać da ŭtvareńnia karyjesu.
Kali vy nie sočycie za čyścinioj zuboŭ, bakteryi mohuć utvarać miakkuju plonku, abo zubny nalot, na pavierchni zuboŭ, što moža pavialičyć kisłotnaść i stvaryć idealnaje asiarodździe dla razmnažeńnia jašče bolšaj kolkaści bakteryjaŭ. Kali zubny nalot vyraście i dosyć zaćviardzieje, jon moža pieratvarycca ŭ zubny kamień, jaki taksama moža razdražniać dziasny i vyklikać hinhivit.
Jakija vidy ježy škodnyja?
Pa słovach Ahiar Rybiejra, asabliva škodnyja dla zuboŭ pradukty, jakija źmiaščajuć cukrozu, abo zvyčajny cukar, bo na ich razmnažajucca škodnyja bakteryi. Cukrozu časta možna znajści ŭ mnohich apracavanych praduktach charčavańnia i napojach z vysokim utrymańniem cukru, takich jak cukierki, vypiečka, soki i haziroŭka.
Akramia taho, lubyja lipkija, klejkija abo žavalnyja pradukty, takija jak žavalnyja humki, suchafrukty, siropy i cukierki, zachrasajuć u kutkach zuboŭ i pramiežkach pamiž imi. Kali lišak cukru zatrymlivajecca na zubach, škodnyja bakteryi mohuć zachoŭvać jaho ŭ svaich kletkach, «jak u kamorcy», — kaža doktar de Ahiar Rybiejra, — i praciahvać vypracoŭvać kisłatu na praciahu niekalkich hadzin paśla ježy.
Niekatoryja napoi, jak sałodkaja haziroŭka, soki, enierhietyčnyja napoi i małočnyja kaktejli, taksama mocna škodziać. Jany abmyvajuć zuby lipkim i sałodkim, dy jašče i kisłotnym rastvoram. «Našy zuby pačynajuć razburacca, kali ŭzrovień kisłaty ŭ rocie apuskajecca nižej pH 5,5, — kaža doktar Rosia Kinanies, prafiesar dziciačaj stamatałohii va Univiersitecie Paŭnočnaj Karaliny, — a ŭ haziroŭki pH, jak praviła, składaje ad troch da čatyroch».
Inšyja haziroŭki taksama kisłotnyja. Kava i ałkaholnyja napoi, jakija časta pjuć ź siropami i sałodkimi dadatkami, taksama kisłotnyja.
Niekatoraja śviežyja sadavina, harodnina i kruchmalistyja pradukty, cytrusavyja, bulba, rys i navat banany, časta nazyvajuć škodnymi dla zuboŭ, bo jany mohuć utrymlivać cukar abo kisłoty, jakija rujnujuć zuby. Ale jany taksama ŭtrymlivajuć pažyŭnyja rečyvy, jakija ŭmacoŭvajuć ahulnaje zdaroŭje, što, u svaju čarhu, moža dabratvorna adbicca na stanie zuboŭ, kaža doktar Darota Kapicka-Kiedziraŭski, stamatołah ź Miedycynskaha centra Ročesterskaha ŭniviersiteta, daśledčycca karyjesu i razbureńnia zuboŭ. Navat kali tam šmat cukru abo jany zachrasajuć u zubach — hety kampramis moža być taho varty, skazała jana.
Kali ŭ vas asabliva hłybokija kanaŭki ŭ zubach abo zuby ščylna prylahajuć adzin da adnaho, to žavalnyja i lipkija pradukty mohuć być dla vas bolšaj niebiaśpiekaj, čym dla inšych, dadała doktar Kvinones. U hetym vypadku vam varta bolš staranna sačyć nie tolki za svaim charčavańniem, ale i za čystkaj zuboŭ.
Kali vy čyścicie zuby dvojčy ŭ dzień, adzin raz ranicaj i adzin raz pierad snom, i kožny dzień karystajeciesia zubnoj nitkaj, to pažyŭnaja karyść hetych praduktaŭ pieravažyć ryzyku paškodžańnia zuboŭ. Choć, kali havorka idzie pra sadavinu, doktar Kapicka-Kiedziraŭski kaža, što «lepš jeści sadavinu, čym pić jaje, pakolki ŭ mnohija mahazinnyja ci navat chatnija fruktovyja kaktejli dadajuć cukar.
Jak zachavać zuby?
Akramia rehularnaj čystki zuboŭ ščotkaj i zubnoj nitkaj, jość jašče niekalki navukova abhruntavanych stratehijaŭ, jakija vy možacie vykarystoŭvać dla padtrymańnia zdaroŭja zuboŭ.
Paźbiahajcie pierakusaŭ i śpieški ŭ pajadańni. Ślina, jakaja dapamahaje zmyvać čaścicy ježy, źjaŭlajecca adnoj z važnych achoŭnych siłaŭ dla vašych zuboŭ. Jana reminieralizuje i umacoŭvaje zubnuju emal, a taksama ŭtrymlivaje bikarbanat, jaki dapamahaje niejtralizavać kisłotnaść ŭ rocie.
Ale kožny raz, kali vy jaście abo pjacie, ślinie patrabujecca kala 20-30 chvilin, kab nazapasicca da achoŭnaha ŭzroŭniu, tamu častyja pierakusy abo pitvo mohuć pryvieści da dysbałansu, kaža doktar Kvinones.
Kali vy vielmi chočacie vypić sałodki napoj, picie jaho padčas ježy abo za adzin prysiest. Trochu vady paśla taho, jak vy skončyli jeści abo pić, taksama dapamoža vymyć usie cukry, dadała jana.
Abmiažujcie spažyvańnie ałkaholu. Amatary mocnych napojaŭ taksama pavinny być aściarožnyja, bo ałkahol moža padaŭlać rehularnaje ślinaadłučeńnie, što ŭskładniaje ačyščeńnie arhanizma ad reštkaŭ ježy, jakija prylipajuć da zuboŭ.
Pamiatajcie pra niekatoryja zachvorvańni abo pabočnyja efiekty lekaŭ. Roznyja chvaroby, lekavańnie i leki, da prykładu, suchoty, chimijaterapija, dyjaliz, antyhistaminnyja preparaty i leki ad cisku, mohuć dušyć vypracoŭku śliny abo źmianiać jaje jakaść. Tamu ludziam, jakija chvarejuć na hetyja chvaroby, varta staranna sačyć za hihijenaj zuboŭ.
Zamianicie cukar alternatyŭnymi praduktami. Doktar de Ahiar Rybiejra kaža, što zamiena napojaŭ i zakusak, jakija źmiaščajuć cukar, na zamieńniki biez cukru — heta vydatny krok dla vašych zuboŭ. Takija zamieńniki cukru, jak aspartam abo cukrovyja śpirty, nie pierapracoŭvajuccaja bakteryjami, jak zvyčajny cukar, i tamu nie spryjajuć raźvićciu karyjesu. Ale majcie na ŭvazie, što kisłoty, jakija źmiaščajucca ŭ dyjetyčnaj haziroŭcy, usio roŭna buduć vyklikać deminieralizacyju zuboŭ.
Nabyvajcie žavalnuju humku biez cukru z ksilitam. Doktar Rybiejra dadaje, što «cukrovyja śpirty, takija jak ksilit, jakija vałodajuć supraćmikrobnaj aktyŭnaściu», mohuć zapavolić vypracoŭku kisłaty bakteryjami połaści rota. «Było dakazana, što žavalnaja humka z ksilitam, kali žavać jaje try razy na dzień, pavialičvaje patok śliny, a taksama akazvaje supraćmikrobnaje dziejańnie», — skazała jana. Tak što kali vam chočacca čahości sałodkaha pamiž pryjomami ježy, žujka z ksilitam biez cukru — adzin z najlepšych varyjantaŭ.
Picie čai. Dakazana, što čorny i zialony čaj mohuć dapamahčy praduchilić karyjes, bo jany ŭtrymlivajuć ftor i majuć bolš vysoki ŭzrovień pH. «Tolki nie dadavajcie cukru, kali łaska», — dadaje Rybiejra.
Rehularna prachodźcie ahlady. Karyjes — samaje raspaŭsiudžanaje nieinfiekcyjnaje zachvorvańnie va ŭsim śviecie. Pa słovach doktara Kapicka-Kiedziraŭski, dla bolšaści ludziej dastatkova prachodzić rehularnyja stamatałahičnyja ahlady raz na šeść miesiacaŭ, kab vyjavić karyjes da taho, jak jon stanie zanadta surjoznym. Naviedvańnie śpiecyjalista vielmi važnaje, bo kali karyjes sfarmavaŭsia nastolki, što vy jaho zaŭvažyli, značyć, jon užo zapuščany.
Pa słovach doktara Kvinones, zvyčki, karysnyja dla zdaroŭja zuboŭ, zvyčajna karysnyja i dla zdaroŭja ŭvohule. Užyvańnie mienšaj kolkaści apracavanych i cukrystych praduktaŭ, rehularnyja ahlady kožnyja šeść miesiacaŭ i admova ad pierakusaŭ pamiž pryjomami ježy, asabliva kali heta pierakus ŭ vyhladzie cukrystaj abo viazkaj ježy abo napoju, mohuć prynieści svoj plon. Nie varta mocna zahaniacca pra heta, dadała jana.
