«23 lutaha adbyŭsia sud, na jakim ja atrymaŭ 7 sutak, farmalna za bieł-čyrvona-biełyja kolery»
— Davajcie vierniemsia ŭ luty 2022 hodu, kali vas aryštavali na 7 sutak za bieł-čyrvona-bieły ściažok na avatarcy ŭ Fejsbuku. Raskažycie, što adbyvałasia? Aryšt supaŭ z zaviaršeńniem pieršaha sezonu vašaha padkastu «Na vajnie z COVID-19».
— 21 lutaha vyjšaŭ apošni, siomy epizod pieršaj častki padkastu «Doktar Martaŭ. Na vajnie z COVID-19» (padkast byŭ zrobleny na padstavie pieršaj častki knihi doktara Martava «Viciebsk — Berhama», pryśviečanaj pieršaj chvali pandemii karanavirusu. — RS). U hety dzień, jak mnie patłumačyli, adbyŭsia zvanok u Viciebskuju i ŭ Lepielskuju prakuraturu i RUUS. 22 lutaha ŭ mianie byŭ vobšuk, i mianie aryštavali. 23 lutaha adbyŭsia sud, na jakim ja atrymaŭ 7 sutak. Farmalna za bieł-čyrvona-biełyja kolery.
Mnie ŭdałosia pierakanać sudździu, što heta nia ściah, a kolery. Choć ściah u nas nie zabaronieny, i ja kazaŭ, što absalutna mirnym čynam jon byŭ źmienieny na čyrvona-zialony, i takim ža čynam moža być źmienieny nazad na bieł-čyrvona-bieły, i ŭ hetym niama ničoha niezakonnaha. Na hetym my i pahadzilisia, ale 7 sutak ja atrymaŭ, tamu što maja avatarka ŭ Fejsbuku nie była ŭzhodnienaja ź lepielskim rajvykankamam (takaja farmuloŭka) i, adpaviedna, była rascenienaja jak niezakonnaje pikietavańnie.
Ja nie supraciŭlaŭsia, pa vialikim rachunku. Nie najmaŭ advakata. Heta ciapier biessensoŭna. Adsiedzieŭ 7 sutak i paśla hetaha padumaŭ, što mnie rabić dalej. 5 sutak ja byŭ u adzinočcy, potym źjavilisia sukamerniki, jany ŭsie cikavilisia, što robić doktar u turmie. Ja nia moh narmalna sfarmulavać, pakul sam nie pačaŭ analizavać. Ja sieŭ za svaju knihu pra COVID-19, za jaje pieršuju častku ja atrymaŭ 7 sutak.
— Ja patłumaču, jak na Svabodzie źjaviŭsia padkast «Doktar Martaŭ. Na vajnie z COVID-19». Heta kniha doktara Martava, jon jašče pracuje nad joju. Ź pieršaj častki knihi my zrabili padkast, u jakim da apoviedu doktara Martava dadałosia šmat kantekstu i hałasoŭ samych roznych ludziej. Heta, siarod inšaha, i zajavy Alaksandra Łukašenki i vysokich medyčnych čynoŭnikaŭ pra karanavirus. Praca nad pieršym sezonam padkasta zaniała peŭny čas, i kali jon byŭ hatovy, Svabodu i ŭsie jaje sacsietki pryznali «ekstremisckim farmavańniem». Niahledziačy na realnuju niebiaśpieku, doktar Martaŭ pryniaŭ rašeńnie, što padkast pavinien vyjści, bo heta vielmi važna dla hramadztva.
— Hetaja kniha pavinna mieć svajho čytača, aŭdyjokniha ci padkast — svajho słuchača. Mnie padajecca, heta vielmi važny materyjał, tamu jana vyjšła. I tamu ja byŭ pakarany. Tak byvaje.
«Z turmy ja vyjšaŭ u inšuju realnaść, bo pačałasia vajna, i my ŭ joj udzielničajem»
— Vam vynieśli prysud za dzień da taho, jak pačałasia vajna Rasiei suprać Ukrainy z vykarystańniem biełaruskaj terytoryi. Jak vy daviedalisia pra vajnu ŭ turmie? Što adčuli?
— Za kratami kruhłyja sutki pracavała radyjo, unačy lubili ŭklučać strunnyja kancerty, asabliva Vivaldzi. Heta zrabiła na mianie mocnaje ŭražańnie. Ale ź pieršaha kanału biełaruskaha radyjo nielha było zrazumieć, što pačałasia vajna. Byli niejkija słovy, vystupaŭ Łukašenka, i ja nie zrazumieŭ, što pačałasia vajna, da taho momantu, jak da mnie nia trapili pieršyja sukamerniki na šostyja sutki. Tady ja daviedaŭsia, što pačałasia vajna, što na Ŭkrainu napali, u tym liku z terytoryi majoj rodnaj Biełarusi. Ja hetym byŭ šakavany bolš, čym tym, što ja sieŭ u turmu. Z turmy ja vyjšaŭ u inšuju realnaść, bo pačałasia vajna, i my ŭ joj udzielničajem. I zakryvać vočy na heta nielha. Heta, kaniečnie, katastrofa.
— Paśla žniŭnia 2020-ha my čuli tysiačy raskazaŭ biełarusaŭ pra toje, jak jany byli za kratami. Tym nia mienš da hetaha niemahčyma być padrychtavanym. Vy — aŭtarytetny doktar, vyratavali tysiačy žyćciaŭ ludziej — i trapili za kraty. Što tam było dla vas najbolš aburalna, nieprymalna?
— Dla mianie jak dla doktara ŭmovy za kratami byli dziŭnyja. Heta nie turma, nie kalonija, heta kamienny miašok. Prahułak niama. Vyvad u tualet dvojčy na sutki. Dva dni ź siami, što ja siadzieŭ, byŭ vyvad u tualet raz za sutki. Paniaćcia hihijeny niama jak klasu. Pakul mnie nie pieradali na druhija sutki zubnuju ščotku, pastu i ručnik, pra heta razmovy nie było. Ščyra kažučy, heta nie padobna da 21 stahodździa, i navat da 20 stahodździa. Heta ž hramadzkaje miesca, hramadzka značnaje miesca, dzie moža być kuča ludziej, i tam uvohule adsutničaje taki paniatak, jak hihijena, jak sacyjalnaja hihijena.
Na šosty dzień da mianie ŭ kameru trapiŭ chłopiec, jaki ŭsim skazaŭ, u tym liku milicyjantam, što jon chvory na kovid. U jaho byli 6-ja ci 7-ja sutki. Nikoha heta nia ŭraziła. Čałaviek u kamery z kovidam. Nu i što? Mnie nie pieradavali bializnu i ciopłyja rečy. Tabletki nie pieradavali da sudu. Kali maje rodnyja aburylisia, praz dvoje sutak pieradali maje leki ad cisku i sardečnyja leki. Stała lahčej.
Byŭ jašče cikavy momant. Viadoma, što ŭ piatuju chvalu Łukašenka faktyčna abviaściŭ zabaronu na masačny režym. U mnohich ustanovach, kramach, hramadzkim transparcie byli zabaronienyja tablički «Nasicie maski». I adzinaja ŭstanova, jakaja słušna vykonvała masačny režym, — heta milicyja, heta Ministerstva ŭnutranych spraŭ. Kali mianie pryviali ŭ RUUS, tam usie byli ŭ palčatkach, u maskach, byŭ sanitajzer. Abaviazkova treba było apracavać ruki i nadzieć masku. Dopyt tolki ŭ mascy. Usie sočać, kab supracoŭniki orhanaŭ unutranych spraŭ nie chvareli.
— Ale nia viaźni, jakija potym traplajuć u kameru…
— Tam užo nia važna. Hałoŭnaje, kab słužyvyja byli na pastu i nie chvareli.
«Asnoŭnaja zadača była — mnie krychu zatknuć rot, napałochać, a samaje hałoŭnaje — atrymać dostup da maich hadžetaŭ»
— Čym vy tłumačycie, što atrymali adnosna nievialiki termin dla 2022 hodu — 7 sutak?
— Ja dumaju, što ja pastaviŭ dva rekordy. Pieršy — abhruntavańnie prysudu «avatarka ŭ Fejsbuku biez uzhadnieńnia z rajvykankamam», a druhi — termin mienšy za mienšy, 7 sutak. Hrech skardzicca. Jak ja razumieju, asnoŭnaja zadača była — mnie krychu zatknuć rot, napałochać, a samaje hałoŭnaje — atrymać dostup da maich hadžetaŭ. Moj telefon, planšet i noŭtbuk majoj žonki pa-raniejšamu nie viarnuli. Ich možna vyvučać, možna šukać mnie terminy. Dumaju, što heta było asnoŭnaje. Choć ja nie razumieju, što tam chočuć znajści.
Na dopytach paśla vychadu z turmy vielmi cikavilisia maim udziełam u niejkich apazycyjnych strukturach i hetak dalej. Ich vielmi cikaviŭ sajt «Karniki Biełarusi», kab tyja, chto mianie asudžaŭ, nia trapili ŭ hetyja «karniki». Heta cikavy psychalahičny momant. Ja lublu nazirać i analizavać. Z hetaha atrymlivajucca dobryja knihi, napeŭna.
— Ci zapytvalisia naŭprost pra padkast, pra vašu knihu pra karanavirus?
— Nie. Mnie prosta nazvali dzień i čas, kali pazvanili ź Viciebsku i skazali, što ŭ vas tut na rajonie siadzić doktar Martaŭ, hladzicie za im, źviarnicie ŭvahu na jahony fejsbuk. Ja nia dumaju, što lepielskaje RUUS było zakłapočanaje maim fejsbukam i jakaja ŭ mianie tam avatarka.
«Ja vypraviŭsia padarožničać»
— Kali było pryniataje rašeńnie časova vyjechać ź Biełarusi? Nakolki heta było dla vas składana?
— Ja da hetaha pastaviŭsia krychu inakš. Paśla zvalnieńnia ja amal hod «adbyŭ» u vioscy. Mnie vielmi padabałasia. Ale heta hulnia na panižeńnie. Vielmi dobra pisać knihi, pra niešta dumać. Staryja ŭražańni dobra asensoŭvajucca, a novych uražańniaŭ vielmi mała. Turma prymušaje padumać, čym ja ŭsio ž zajmajusia i što rabić dalej. Uličvajučy, što ja volny ad pracy, ja vypraviŭsia padarožničać. Ja nie liču, što ja pakinuŭ Biełaruś, ja źjaŭlajusia ŭ Biełarusi.
Ja ježdžu pa svaich siabrach i kalehach. Usie mianie rady bačyć. Usie dajuć mahčymaść pažyć u ich niekatory čas. U niejkim horadzie ja navat čytaŭ svaje medyčnyja lekcyi. Ja heta ŭmieju, ja ŭ hetym zapatrabavany. U Miensk pryjaždžaŭ. Mnie vielmi cikava sustrakać kalehaŭ, razmaŭlać ź imi pra medycynu, biełaruskuju i rasiejskuju. Z tymi, chto źjechaŭ, kantaktuju pieravažna ŭ sacyjalnych sietkach. Ja mahu svabodna viarnucca, pryjechać, źjechać. Ja svabodny čałaviek, ja nie asudžany. Ja nie liču siabie złačyncam.
«Ja narmalny doktar anestezijolah-reanimatolah, i ja moh by dapamahać ludziam»
— Bolš za hod doktar vašaj kvalifikacyi, vašaha dośviedu — biaz pracy, nie zapatrabavany ŭ Biełarusi. Jak vy rasceńvajecie hetaje rašeńnie medyčnaha načalstva? Vyhladaje, što vašy patencyjnyja pacyjenty padčas apošnich chvalaŭ pandemii nie atrymali toj dapamohi, jakuju vy mahli akazać…
— Ničoha dobraha tut niama. Jość deficyt medykaŭ. Jość deficyt anestezijolahaŭ. Va ŭsim śviecie deficyt. Pra heta havorać našy načalniki, pišuć u medyčnych hazetach. Ja nia dumaju, što heta słušnaje rašeńnie. Źniać mianie z zahadčyka adździaleńnia — heta narmalna. Zahadčyki mohuć nia być daspadoby, ale čałaviek, jaki maje dyplom, pavinien prosta pracavać i akazvać dapamohu ŭ mieru svaich mahčymaściaŭ. Ja narmalny doktar anestezijolah-reanimatolah, i ja moh by dapamahać ludziam. Heta pieršaje.
Druhoje. Akramia mianie, vielmi šmat ludziej zvolniłasia z palityčnych i nie z palityčnych matyvaŭ i źjechała ŭ Rasieju, Polšču, Izrail, Abjadnanyja Arabskija Emiraty. Ja ŭ žachu ad kolkaści i ad jakaści tych, chto źjechaŭ. Z majho špitala dva čałavieki źjechali ŭ Niamieččynu. Vielmi drenna siabie adčuvaje moładź. U mianie była cikavaja praca, ja lubiŭ pedahahičnuju pracu. Nikoli nie zabaraniaŭ ludziam asvojvać novyja metady, naadvarot, stymulavaŭ ich da hetaha. Dla moładzi heta vielmi važna. Moładź prychodzić u adździaleńnie, jakoje intelektualna apuskajecca. Heta toje, čaho my najbolš baimsia — pieralivańnia maładoha vina ŭ staryja miachi, bo hetaje vino vielmi chutka skisaje. I my možam prosta nie atrymać specyjalistaŭ, jakich mahli b atrymać, kali b jany mieli dobruju škołu, padrychtoŭku.
«U druhuju chvalu karanavirusu ja moh kantaktavać na ŭsich uzroŭniach — ad ministra da sanitarački»
— Paśla zvalnieńnia viasnoj 2021 hodu vy pačali pisać knihu z rabočaj nazvaj «Viciebsk — Berhama» pra karanavirusnuju pandemiju ŭ Viciebsku. Heta ŭnikalnyja śviedčańni specyjalista, jaki znachodziŭsia ŭ samym piekle — ratavaŭ ludziej u reanimacyi. I tyja, chto słuchaŭ pieršy sezon, viedajuć, nakolki heta było składana i jak šmat achviaraŭ zabraŭ karanavirus. Pra što druhi sezon?
— U mianie była ŭnikalnaja pazycyja. U druhuju chvalu karanavirusu ja moh kantaktavać na ŭsich uzroŭniach — ad ministra da sanitarački. Ja bačyŭ, na jakich uzroŭniach jakija rašeńni prymali.
Tady ž adbyłosia majo kančatkovaje rasčaravańnie ŭ sfarmavanaj systemie medyčnaj dapamohi ŭ Biełarusi, jakaja plunuła na ŭsio i kazała, što samo niejak projdzie. Heta dzikaść, heta niasłušna. Usie maje vystupy taho času trapili ŭ padkast, u tym liku moj vystup na Tut.by pra toje, što da druhoj chvali nie rychtavalisia, tamu što važniejšyja byli aŭtazaki. Heta stała vidavočna na niejkim etapie.
Dla mianie druhaja chvala akazałasia maralna našmat ciažejšaju, čym pieršaja. U pieršuju chvalu nichto ničoha nia viedaŭ — ni my, ni kiraŭnictva. Heta krychu nahadvała ciažkuju chvalu, jakaja nas nakryła. Chto zastaŭsia žyvy, uźnialisia z kaleniaŭ. Ahledzielisia, paličyli straty i stali analizavać, što rabić dalej, jak z hetym zmahacca, bo my čakali druhoj chvali.
A ŭ druhuju chvalu prosta nia stali rychtavacca, bo systema vyrašała inšyja zadačy. Z medyčnaha punktu hledžańnia heta niasłušna, heta katastrofa. I ŭrešcie ŭsia hetaja systema, kaniečnie, ruchnuła. Kožny byŭ pakinuty na samoha siabie. Kožny doktar na svaim pastu rabiŭ toje, što ŭmieŭ. Nijakaj dapamohi jamu, kaniečnie, nie akazvali. A ŭsia dapamoha — pryhožyja lozunhi. Što tyčycca lozunhaŭ, to čym dalej, tym bolej.
Ciapier lozunhi praciahvajucca. Praściej abviaścić, jak my ŭsio i ŭsich pieramahli. A što treba zrabić, kab skazać, što my pieramahli? Treba zakryć statystyku, zvolnić niazhodnych. A zhodnyja skažuć: tak, napeŭna, pieramahli.
— Ciapier leta, nie sezon dla karanavirusu, ludzi atrymali pieradyšku, karanavirusnaja infekcyja pastupova sychodzić albo transfarmavałasia ŭ mienš niebiaśpiečnyja formy. Što b vy skazali ludziam, jakija pačnuć słuchać hety padkast? Čamu vaš apovied pra leta-vosień 2020 hodu važny ciapier?
— Pa-pieršaje, heta my. Možna viarnucca ŭ 2020 hod, u druhuju chvalu, i pahladzieć, što my tady saboj ujaŭlali, na što raźličvali. Heta historyja. U padkaście, akramia majho raspoviedu, jość aŭdyjofrahmenty padziej taho času. Mnie heta vielmi spadabałasia, bo sam tekst suchavaty, a kali jon razbaŭleny važnymi tematyčnymi ŭstaŭkami, heta robić bolšaje ŭražańnie.
Pa-druhoje, tam šmat infarmacyi pra kankretnuju pracu z pacyjentami. Šmat niuansaŭ i cikavych momantaŭ, u tym liku — jakija preparaty tady źjaŭlalisia i čamu. Jašče cikavaja tema, jak da nas u jakaści pacyjentaŭ vosieńniu 2020 hodu traplali siłaviki. Ja doŭha nad hetym razvažaŭ, i, dumaju, pra heta budzie cikava pačuć.
I treciaje. U nas u špitali źmianili hałoŭnaha lekara. U pieršuju chvalu źniali hałoŭnaha lekara, prystojnaha čałavieka, a ŭ druhuju chvalu pryznačyli novaha. Možna pahladzieć, jak absalutna novy čałaviek, jaki pryjechaŭ da nas z Pskova, jaki nia viedaje, što takoje karona (jon pryznaŭsia ŭ hetym), adaptavaŭsia da našych realij. A jamu vypała vosień 2020 hodu. Było składana. I cikava pahladzieć, jak elementy medyčnaj dapamohi adaptujucca da najciažejšaj sytuacyi.
«Sa žniŭnia 2020 hodu va ŭsich ustanovach, i nia tolki medyčnych, ale i adukacyjnych, mianiali prafesijnych ludziej na bolš lajalnych»
— Nie chaču spojleryć, ale tyja prablemy, jakija vy ahučvajecie ŭ druhim sezonie, — ci praciahvajucca jany? Što ŭ vašym špitali ŭ Viciebsku ciapier adbyvajecca?
— Dyk heta nia tolki ŭ maim špitali. Sa žniŭnia 2020 hodu va ŭsich ustanovach, i nia tolki medyčnych, ale i adukacyjnych, i medyčna-adukacyjnych, mianiali rektaraŭ, dekanaŭ, mianiali prafesijnych ludziej na bolš lajalnych. I raniej byli lajalnyja, jakija isnavali ŭ hetaj systemie šmat hadoŭ, ale i ich mianiali i rabili systemu ŭsio bolš kiravanaj. I hetyja ludzi atrymlivali prosta inšyja zadańni, jany vykonvali inšyja funkcyi.
Kali havaryć pra hałoŭnych lekaraŭ, to ŭ ich stanaviłasia ŭsio mieniej i mieniej funkcyj akazańnia medyčnaj dapamohi, a ŭsio bolš inšych funkcyj. Tyja, chto prasłuchaŭ pieršuju seryju druhoj častki majoj knihi, pačuli, nakolki važnyja akazalisia medyki va ŭsich padziejach, jakuju jany ŭjaŭlali nie pahrozu, a, napeŭna, usio ž siłu. Ludzi adčuli salidarnaść i stali vykazvać svaje mierkavańni, i ŭłada adčuła pahrozu ŭ medykach, i byli prykładzienyja vialikija namahańni dla taho, kab hetych medykaŭ ucichamiryć.
Kolki było maršaŭ salidarnaści, isnavali medyčnyja telehram-kanały. Heta važna ŭspomnić i padumać, jakoj canoj było dasiahnutaje ŭcichamirvańnie medykaŭ, kab jany zamaŭčali, zabyli pra svaju dumku, zabyli pra salidarnaść, kab jany znoŭ stali kiravanymi. U asnoŭnym heta było dasiahnuta, a kolki ludziej pry hetym było stračana, kolki źjechała, kolki siadzić! Heta treba ŭspomnić, bo heta važna.
«Aptymisty vyžyvajuć lepiej, a ŭ aptymistaŭ-medykaŭ pacyjenty vyžyvajuć lepiej»
— Jak vy aceńvajecie toje, što ciapier adbyvajecca z medycynaj u Biełarusi?
— Nastroj nia nadta ŭ tych, kaho ja viedaju, chto zastaŭsia pracavać u Biełarusi. Panuje pesymizm. Heta vielmi drenna, bo aptymisty vyžyvajuć lepiej, a ŭ aptymistaŭ-medykaŭ pacyjenty vyžyvajuć lepiej. Ludzi nia bačać narmalnych perspektyvaŭ. Pry tym, što śviet nie staić na miescy, medycyna raźvivajecca. I kali ŭ nas na medycynu časam vydzialajucca hrošy, jany časam znachodziacca i ich mohuć navat nie škadavać, to heta ŭsio tyčycca niejkich techničnych pytańniaŭ.
Kupiać novy aparat MRT, novy aparat KT i inšyja roznyja vysokatechnalahičnyja rečy, ale heta maje nia samaje pramoje dačynieńnie da medycyny, bo žaleza — heta žaleza. Lečać usio ž mazhi, lečać ruki.
Kali havaryć pra apošni epizod u historyi biełaruskaj medycyny, — heta aryšt maich kalehaŭ daktaroŭ-artapedaŭ. Tryccać piać, a potym jašče niekalki aryštavali. Niechta vyjšaŭ užo, maje znajomyja siadziać, bo jany nie pryznali siabie vinavatymi. Ich prosta ŭziali ŭ zakładniki i čakajuć, kali jany zapłaciać. Heta ŭsio vyhladaje prosta žachliva.
Anestezijolahaŭ nia tak mnoha, artapedaŭ jašče mieniej, asabliva tych, što jašče ŭmiejuć chadzić u aperacyjnyja, a nie siadziać u paliklinikach (heta rozny ŭzrovień u prafesii, choć i tyja, i tyja važnyja). I kali aryštoŭvajuć 35 daktaroŭ adnoj prafesii, tych, chto jašče ŭmieje chadzić u aperacyjnyja, to ja nia viedaju, chto ŭvohule zastajecca chadzić u aperacyjnyja, nakolki ŭvohule možna akazać medyčnuju dapamohu. Heta nia maje dačynieńnia da akazańnia medyčnaj dapamohi. I heta katastrofa.
«Ja vielmi chacieŭ by pracavać u Biełarusi»
— Ź viasny 2021 hodu ŭ reanimacyju vy nia chodzicie, nia majecie mahčymaści pracavać pavodle specyjalnaści ŭ Biełarusi. Ciapier, jak ja zrazumieła, vy jeździcie pa roznych miaścinach, lekcyi čytajecie, treciuju častku knihi dapisvajecie. Ci budzie ŭ vas mahčymaść pracavać pavodle specyjalnaści? Mahčyma, u inšaj krainie?
— Ja vielmi chacieŭ by pracavać u Biełarusi, i ja na heta raźličvaju. Ja adpracavaŭ praktykujučym lekaram 30 hadoŭ. Mnie padajecca, hetaha dastatkova. Mnie zaraz daspadoby pedahahičnaja, aśvietnickaja dziejnaść. My niadaŭna skončyli adzin važny prajekt, u jakim ja byŭ redaktaram pierakładu medyčnaj knihi pa štučnaj ventylacyi lohkich. Šukajem jašče novyja prajekty. Hetym možna zajmacca, vučyć kalehaŭ, pieradavać im svoj dośvied. A dośvied u mianie vialiki. I ja chacieŭ by hetym zajmacca. Ja spadziajusia, što heta budzie zapatrabavana ŭsio ž u Biełarusi.
