Buča. Fota: AR
«Ludzi razychodziacca, časta mocna, nakont taho, što takoje fašyzm. Ale siońniašniaja Rasija adpaviadaje bolšaści kryteryjaŭ, jakija schilnyja ŭžyvać navukoŭcy. U joj isnuje kult vakoł adzinaha lidara Uładzimira Pucina. U joj isnuje kult miortvych, arhanizavany vakoł Druhoj suśvietnaj vajny. U joj jość mif pra minuły załaty viek impierskaj vieličy, jakaja budzie adnoŭlenaja… zabojčaj vajnoj suprać Ukrainy», — piša ŭ The New York Times prafiesar Jelskaha ŭniviersiteta Cimaci Snajder. Pierakaz pryvodzić «Svaboda».
Snajder nahadvaje, što pieršy raz Ukraina stała abjektam fašysckaj vajny ŭ 1941 hodzie:
«Hitler ličyŭ, što Saviecki Sajuz, jaki tady kiravaŭ Ukrainaj, byŭ habrejskaj dziaržavaj: jon płanavaŭ zamianić savieckuju ŭładu svajoj ułasnaj i pretendavać na ŭradlivuju sielskahaspadarčuju hlebu Ukrainy. Saviecki Sajuz pamior by ad hoładu, a Niamieččyna stała b impieryjaj.
Jon dumaŭ, što heta budzie lohka, tamu što Saviecki Sajuz, na jaho dumku, byŭ štučnym utvareńniem, a ŭkraincy — kałanizavanym narodam.
Padabienstva z vajnoj Pucina ŭražvaje. Ukrainu Kreml vyznačaje jak štučnuju dziaržavu, habrejski prezident jakoj dakazvaje, što jana nie moža być sapraŭdnaj. Paśla źniščeńnia nievialikaj kolkaści elity, mierkavałasia, masy, jakija nie vyznačylisia da kanca, z radaściu pryniali b rasijskaje panavańnie. Siońnia mienavita Rasija admaŭlaje śvietu va ŭkrainskich charčach, pahražajučy hoładam na poŭdni płaniety».
Pavodle Snajdera, «mnohija saromiejucca bačyć siońniašniuju Rasiju fašysckaj, tamu što stalinski Saviecki Sajuz vyznačaŭ siabie jak antyfašysta». Ale stalinskaja palityka była dvajakaja:
«U 1939 hodzie Saviecki Sajuz dałučyŭsia da nacysckaj Niamieččyny ŭ jakaści faktyčnaha chaŭruśnika, i dźvie dziaržavy razam uvarvalisia ŭ Polšču. Nacysckija pramovy pieradrukoŭvalisia ŭ savieckaj presie, i nacysckija aficery zachaplalisia savieckaj efektyŭnaściu masavych departacyj. Ale siońnia rasijanie pra hety fakt nie havorać, bo zakony pamiaci robiać heta złačynstvam.
Druhaja suśvietnaja vajna źjaŭlajecca elemientam histaryčnaha mifa spadara Pucina ab nievinavataści i stračanaj vieličy Rasii — Rasija pavinna karystacca manapolijaj na achviary i pieramohu», — adznačaje Snajder.
Siońniašni palityčny dyskurs nakont fašyzmu ŭ Rasii amierykanski historyk bačyć nastupnym čynam:
«U Rasii XXI stahodździa «antyfašyzm» prosta staŭ pravam rasijskaha lidara vyznačać nacyjanalnych vorahaŭ.
Sapraŭdnym rasijskim fašystam, takim jak Alaksandar Duhin i Alaksandar Prachanaŭ, davali čas u ŚMI. A sam spadar Pucin abapiraŭsia na tvorčaść mižvajennaha rasijskaha fašysta Ivana Iljina. Dla prezidenta «fašyst» abo «nacyst» — heta prosta toj, chto supraćstaić jamu ci jaho płanu źniščeńnia Ukrainy. Ukraincy — «nacysty», tamu što nie prymajuć, što jany rasijanie, i supraciŭlajucca».
Snajder praciahvaje charaktaryzavać rasijski palityčny dyskurs:
«Pakolki spadar Pucin havoryć pra fašystaŭ jak pra voraha, nam moža być ciažka zrazumieć, što jon, papraŭdzie, moža być fašystam.
Ale ŭ vajnie Rasii z Ukrainaj «nacyst» prosta aznačaje «dehumanizavanaha voraha» — kaho-niebudź, kaho rasijanie mohuć zabić. Mova nianaviści da ŭkraincaŭ palahčaje zabojstva ich, jak my bačym u Bučy, Maryupali i va ŭsich častkach Ukrainy, jakija byli pad rasijskaj akupacyjaj. Brackija mahiły — heta nie niejki vypadak padčas bajoŭ, a čakanaje nastupstva fašysckaj razburalnaj vajny».
Pieramahčy rasijski fašyzm ciapier, padkreślivaje Snajder, možna, tolki kali prademanstravać vajennuju słabaść Rasii:
«Fašyzm — heta nie dyskusijnaja pazycyja, a kult voli, jaki zychodzić ad vydumki. Havorka idzie pra mistyku čałavieka, jaki lečyć śviet hvałtam, i jana budzie padtrymlivacca prapahandaj da kanca. Admianić heta možna tolki demanstracyjaj słabaści lidara. Lidara fašystaŭ treba pieramahčy, a heta značyć, što tyja, chto suprać fašyzmu, pavinny zrabić usio nieabchodnaje, kab jaho pieramahčy. Tolki tady mify razburajucca».
Na dumku Snajdera, jak i ŭ 1930-ja hady, demakratyja pa ŭsim śviecie adstupaje pierad fašyzmam. Kali Rasija pieramoža va Ukrainie, heta stanie demaralizataram dla demakratyj pa ŭsim śviecie:
«Pieramohi fašystaŭ na poli bitvy paćvierdziać, što… demakratyja pavinna paciarpieć niaŭdaču. Kali b Ukraina nie supraciŭlałasia, heta była b ciomnaja viasna dla demakrataŭ usiaho śvietu. Kali Ukraina nie pieramoža, nas čakajuć dziesiacihodździ ciemry», — zaviaršaje svoj artykuł u The New York Times amierykanski historyk Cimaci Snajder.
