Ahnieška Ramašeŭskaja: Aleh Trusaŭ abvinavaciŭ nas u zdradzie i spytaŭ, kolki hrošaj my ŭziali ad Chadarkoŭskaha

Pra «Biełsat»

— Kolki kaštuje hod utrymańnia «Biełsata»?

— Ciapier — 10 młn dalaraŭ. («Telebudka» pryvodzić paraŭnańnie, što biudžet Biełteleradyjokampanii — 41 młn dalaraŭ).

— Trymańnie telefarmatu — nakolki jano apraŭdanaje?

— Vielmi. Bo kali byli situacyi, što całkam błakavali internet, naprykład, nie raz u žniŭni 2020 hoda, u nas była mahčymaść viaščać praz spadarožnik.

Pa-druhoje, ty musiš trymać jakaść — pavinna być prystojnaje aśviatleńnie, pavinna być studyja, usio pavinna być dobra zroblena. Internet možna vyklučyć, a spadarožnik možna tolki źbić.

— Nakont ruskamoŭnaha viaščańnia. Šmat strymaŭ puskajecca na ruskaj movie, i vy sami kazali, što biełarusy ŭ bolšaści ruskamoŭnyja, i što heta treba źmianić. Jak heta viažacca z tym, što pašyrajucca ruskamoŭnyja prahramy?

— Mianie z samaha pačatku krytykavali za toje, što my pracujem pa-biełarusku, ale ŭ mianie była absalutnaja ŭpeŭnienaść, što my pavinny viaščać pa-biełarusku. U tym liku i z čysta markietynhavych pryčyn, bo jość sotni ruskamoŭnych kanałaŭ. Ja liču, što fanatyzm nikomu nie słužyć [na karyść], u tym liku i ŭ moŭnym płanie. To-bok mova Biełarusi — biełaruskaja. Ale fakt, što mnohija biełarusy vychavanyja pieravažna na ruskaj movie. I niapravilna im štości naviazvać hvałtam. Heta pavinna iści arhanična. I ŭ peŭny momant tak i budzie. Pavinna być adukacyja pa-biełarusku. I tady ŭsio pryjdzie całkam. Ale heta niemahčyma zrabić tolki z dapamohaj adnaho telebačańnia.

U toj ža čas u nas jość ukrainski hladač, jość rasijski, jość hladač u Kazachstanie. Tak «Biełsat» pašyrajecca na były Saviecki Sajuz. Našy repartažy pra padziei ŭ Kazachstanie mieli miljonnyja prahlady, heta kaža samo za siabie.

— U pieršyja hady «Biełsata» isnavała naziralnaja rada ź viadomych biełarusaŭ. Dzie skončyłasia hetaja dziejnaść i chto ciapier kantraluje, z kim abmiarkoŭvajecca, što rabić?

— Ja i maje namieśniki — hałoŭnyja ludzi, redaktary ŭ kamandach taksama.

— Naziralnaja rada siabie nie apraŭdała?

— Naziralnaja rada prosta samaraspuściłasia. Heta było, napeŭna, źviazana z čarhovaj sprečkaj pra ruskuju movu. Dzie naš lubimy siabra rady Aleh Trusaŭ abvinavaciŭ nas u zdradzie i amal spytaŭ, kolki hrošaj my ŭziali za prysutnaść tut Chadarkoŭskaha. Chacia my ad taho nie bačyli ni dalara, jak ni škada. Miarkuju, pra heta tady išła havorka, dakładna nie pamiataju.

Viedaju, što z radaj, na žal, atrymałasia vielmi kiepska… Michał Aniempadystaŭ, da žalu, pamior. Jon byŭ dobrym ducham hetaha prajekta.

Pra histaryčnyja paraleli

— Časy Salidarnaści i vajennaha stanu ŭ Polščy — nakolki blizka pa adčuvańniach z tym, što ciapier pieražyvaje Biełaruś?

— Tak, ale ŭ Biełarusi horš. Prosta horš, i heta adnaznačna. Ciapier, viadoma, usio sucišyłasia. Paśla viasny 1982-ha ŭ Polščy taksama pačało ścichać. Naprykład, aktyŭnaść apazicyi, achvotnych stała mienšaj, ludzi bajalisia ŭsio bolš. A ŭ Biełarusi teror značna macniejšy, i inšyja mahčymaści. Pakolki ciapier jość mabilnyja telefony, možna sačyć za kožnym praz telefon. U vas jość kamiery nazirańnia paŭsiul u horadzie. Vielmi ciažka zrabić niešta značnaje ŭ Biełarusi ŭ ciapierašni čas. U Polščy ŭvieś čas praciahvaŭ dziejničać niezaležny vydaviecki ruch.

U Biełarusi, na maju dumku, ciapier stadyja prasiadańnia, ale ŭ toj ža čas jość adčuvańnie, što niekatoryja rečy ŭžo vidavočnyja. Niezaležna ad taho, jość u Łukašenki 20 ci 30% prychilnikaŭ, astatnija 70 pracentaŭ jaho nienavidziać. Heta nie tak, što niejkaja hrupa nienavidzić jaho, a astatnija sumniavajucca. Ja pierakananaja, što bolšaść ščyra jaho nie znosić. Ja prosta nie sumniavajusia. Tak adbyvałasia i ŭ Polščy. Było całkam vidavočna, što kamunisty pavinny syści ciapier.

— Asabista dla vas toje, što adbyłosia ŭ žniŭni 20-ha było niespadziavanym?

— U takim maštabie — tak, ale ahułam — nie.

Ja bačyła z 2017 hoda, što niešta adbudziecca. U lipieni ja chadziła ad adnaho da druhoha našych palitykaŭ: «Tam niešta budzie». Takim čynam ja pierakanała našaha važnaha palityka Jarasłava Kačyńskaha, ź jakim ja razmaŭlała. Ja skazała jamu: kali dźvie tysiačy čałaviek vychodzić na demanstracyju ŭ Vaŭkavysku, vy razumiejecie, što niešta adbyvajecca.

I bieła-čyrvona-biełyja ściahi byli dla mianie niečakanymi.

— My razmaŭlajem u lutym 2022 hoda, ale kali paralel pravieści z polskaj historyjaj, dzie b vy znajšli hetuju Biełaruś, kali pierakłaści na polskuju historyju — jaki heta hod?

— 1982-1983. Bo ŭ našaj krainie teror chutka źmienšyŭsia, a tut jon doŭžycca paŭtara hoda. I ŭsio trymajecca ŭ najvyšejšym napružańni.

U nas ludzi nie atrymoŭvali 14-18 hadoŭ, bo heta było niemahčyma.

Ja liču, što pavinny sustrecca dźvie asnoŭnyja rečy: stałaść hramadzianskaj prahi svabody, vola da svabody i histaryčny momant u palityčnym sensie. «Histaryčnaje akno», u jakoje treba było ŭskočyć i schapicca. Biez hetaha vielmi ciažka. Bo, na žal, u Biełarusi za śpinaj Pucin i Rasija.

Pra lustracyju

— Lustracyi ŭ Polščy nie było?

— Jana ŭ Polščy i była, i nie. Jana ŭsio ž była, ale była tak pozna, što mahła i nie być. Moj baćka byŭ aŭtaram adnaho ź pieršych prajektaŭ lustracyi, ale jaho nie zaćvierdzili. I ja dumaju, što ŭ Biełarusi taja ž prablema budzie. Biezumoŭna, što abaviazkova treba budzie zrabić, — uvažliva pierahladzieć sudździaŭ i, jak maha chutčej, vykinuć tych, chto najbolš ščyravaŭ. Tamu što heta jak čuma, jakaja zastajecca, jak infiekcyja.

Ja dumaju, kab zrabić lustracyju ŭ Polščy, a nie vahacca, to było b lepš.

Aŭtarytety vielmi važnyja ŭ žyćci hramadstva. Da čaho treba imknucca, a što treba adkłaści ŭ bok. A ŭ Polščy ŭsio źmiašałasia. Pierš za ŭsio treba canić vydatnyja ŭčynki, kali jany sapraŭdy mieli miesca.

— Ale kamu aceńvać? Voś pytańnie. Ja pryviadu prykład. Kali my składali śpis na sankcyi ŭ śfiery kultury — prosta prapanovy i abmierkavańnie — i spytali, chto jašče moža być, bo my pieraličyli tych ludziej, jakija zvalniali i vykidvali studentaŭ, jakija zvalniali pa palityčnych pohladach, jakija ŭdzielničali ŭ stvareńni čornych śpisaŭ, błakavali artystaŭ. I pieršym kamientam Aleś Puškin napisaŭ: «Pavieł Łatuška». Musić być u hetym śpisie, chacia jon dapamahaŭ nam jaho stvarać. I voś u hetych momantach, chto moža sudzić?

— Nu, niaprosta. Naprykład, moj baćka byŭ prychilnikam paŭdniovaafrykanskaha varyjanta, jany stvaryli kamisiju «praŭdy i jadnańnia». Kali ty pierahladzieŭ svaje pohlady i potym pracavaŭ na niezaležnaść Biełarusi i svabodu, heta ciabie niejak reabilituje za toje, što ty rabiŭ raniej. Ja pamiataju Paŭła Łatušku vielmi dobra, jon uciakaŭ ad mianie, kali byŭ ambasadaram. Pamiataju, my sustrelisia ŭ ambasadzie Litvy, jon chvalavaŭsia, kab raptam nie skazać mnie «dobry dzień», bo jon vielmi bajaŭsia.

Minułaje nikudy nie padzieniecca, ale asoba moža być reabilitavanaja pavodle niejkich kryteryjaŭ.

— Ci varta ź lustracyi rabić šou, ci heta pavinna być u cišy kabinietaŭ?

— Tak albo inačaj heta budzie šou, na žal. Bo ludziam budzie cikava.