Na sajcie spring96.org źjaviłasia intervju z pravaabaroncam Alesiem Bialackim. Jon raspavioŭ, jak bačyć siońniašniuju hramadska-palityčnuju abstanoŭku ŭ Biełarusi, čym adroźnivajecca hetaja vybarčaja kampanija ad papiarednich, jak možna rasceńvać biahučyja dziejańni biełaruskich uładaŭ, čaho čakajuć pravaabaroncy ad hetych vybaraŭ.
Aleś Bialacki, fota Voli Aficeravaj
«Źjaŭleńnie novych asob vyklikała razhublenaść va ŭładaŭ i sapraŭdny furor u hramadstvie»
Aleś Bialacki adznačaje, što ciapier u Biełarusi skłałasia niezvyčajnaja hramadska-palityčnaja situacyja, jakoj padčas papiarednich prezidenckich vybarčych kampanij u našaj krainie nie nazirałasia.
«Tradycyjnaja demakratyčnaja apazicyja, jakaja była asnoŭnym supiernikam Łukašenki na raniejšych vybarach, całkam vydachłasia ŭ 2015-m hodzie. Jaje miesca zaniali padstaŭnyja sparynh-partniory, jakija hulali ŭ vybary pa praviłach prezidenckaj kamandy. Hetaja hulnia była z pradkazalnym vynikam, biez asablivych strataŭ dla abodvuch bakoŭ. Jašče paru miesiacaŭ tamu zdavałasia, što i hetaja prezidenckaja kampanija projdzie pa hetkaj ža schiemie, vybary buduć zymitavanyja i skončacca tryumfam praviačaj kasty.
Ale, jak akazałasia, u značnaj častki biełaruskaha hramadstva vyśpieła vialikaja patreba na źmieny. Kiepskaja ekanamičnaja situacyja, mizernyja zarobki, adsutnaść pierśpiektyvaŭ dla raźvićcia, poŭnaja zaducha va ŭsich śfierach žyćcia vymušajuć ludziej, navat nijakim čynam nie źviazanych z palitykaj, šukać vyjścia. Da ŭsiaho, pravał baraćby z epidemijaj karanavirusa, niadaŭni biessensoŭny parad, inšaja traskučaja pakazucha, karupcyja na vyšejšym uzroŭni pakazali šyrokamu hramadstvu, nakolki siońniašni prezident za hetyja 26 hadoŭ praŭleńnia adarvaŭsia ad realnaha žyćcia.
Źjaŭleńnie novych asob, raniej nie źviazanych z tradycyjnaj apazicyjaj, jakija zajavili pra žadańnie ŭdzielničać u prezidenckaj kampanii, vyklikała razhublenaść va ŭładaŭ i sapraŭdny furor u hramadstvie, mocny ŭzdym spadziavańniaŭ na mahčymyja źmieny. Vizualnym dokazam prahi ludziej da pieramienaŭ byli vialikija čerhi da zborščykaŭ podpisaŭ. Takoha jašče nie było nikoli».
«Kali ciapierašni prezident zrazumieŭ, što sprava z vybarami nabiraje surjozny abarot, to ŭsie my pačuli: «Stranu oni nie połučat!»
«Pryčym, treba skazać, što novyja lidary hramadskich dumak za miesiac prajšli surjozny šlach ad małavopytnych u palityčnych batalijach ludziej da asob, jakija čujna łoviać nastroi hramadstva i pastajanna ŭdaskanalvajucca. Ja miarkuju, nichto ź ich nie čakaŭ, što ŭdary ŭłady pa ich buduć takimi mocnymi. Jany spadziavalisia choć na cyvilizavanyja praviły hulni. Ale kali ciapierašni prezident zrazumieŭ, što sprava z vybarami nabiraje surjozny abarot, to ŭsie my pačuli: «Stranu oni nie połučat!»
Pasypalisia represii suprać jahonych supiernikaŭ. Siarhiej Cichanoŭski napačatku byŭ niezarehistravany i nieŭzabavie apynuŭsia ŭ turmie. Tam ža apynułasia bližejšaje koła bankiraŭ i biznesmienaŭ, ź jakimi pracavaŭ Viktar Babaryka. Jamu samomu niedvuchsensoŭna pahražajuć źniavoleńniem. Akazvajecca cisk i na Valeryja Capkału.
Hučać abvinavačvańni, što alternatyŭnych kandydataŭ padtrymlivajuć rasijskija aliharchi, ledź nie aficyjnaja Maskva. Dyk pradstaŭlajcie žaleznyja dokazy i raźbirajciesia, što za Sajuznuju dziaržavu vy pabudavali za 20 hadoŭ i što ŭ vas za sajuźnik, jaki ŭ niezaležnaj krainie prasoŭvaje na pasadu prezidenta svaich kreatur.
Novaje ŭ hetaj vybarčaj kampanii toje, što hałoŭnuju niebiaśpieku dla svajoj ułady Łukašenka bačyć nie z Zachadu, a z Uschodu. Nieabjaŭlenaja ekanamičnaja vajna z «Hazpramam», jakuju pačaŭ aficyjny Minsk, naśpiavała daŭno z-za vysokich, u paraŭnańni ź jeŭrapiejskimi, koštami na haz, jakija karparacyja pradaje Biełarusi. Ale «Hazpram» u značnaj stupieni i jość sama Rasija».
«Novym padčas hetaj kampanii źjaŭlajecca pryciahnieńnie daktaroŭ da represijaŭ suprać aktyvistaŭ»
Pad represii traplajuć nie tolki alternatyŭnyja pretendenty na pasadu prezidenta i ich kamandy, ale i aktyvisty, błohiery i žurnalisty, pravaabaroncy i inšyja ludzi, jakija prajaŭlajuć niejkuju aktyŭnaść padčas vybarčaj kampanii. Pra što heta moža śviedčyć i jak rasceńvać hetyja dziejańni ŭładaŭ u kantekście vybarčaj kampanii?
«A voś u hetym ničoha novaha my nie bačym. Vajnu z hramadzianskaj supolnaściu biełaruski režym viadzie ŭžo 25 hadoŭ. Jana zacichaje ŭ časy palityčnaha šcilu i razharajecca z asablivaj siłaj padčas uzdymu hramadskaj aktyŭnaści, asabliva padčas prezidenckich vybaraŭ. Ułady zadziejničajuć usie mahčymyja formy represijaŭ, najbolš raspaŭsiudžanyja ź jakich — sudovy, milicejski, prakurorski pieraśled, pazbaŭleńnie prava na pracu i vučobu, padatkavyja orhany, vajenkamaty.
Sotni ludziej užo byli nieabhruntavana represavanyja napiaredadni i padčas hetaj vybarčaj kampanii. Siońniašni čas nie paraŭnać z 2015-m hodam, ale lohka možna paraŭnać z vybarčymi kampanijami 2006-ha i 2010-ha hadoŭ. I jašče, jak kažuć, nie viečar. Kožny dzień adbyvajucca zatrymańni i sudy.
Novym padčas hetaj kampanii źjaŭlajecca pryciahnieńnie daktaroŭ da represijaŭ suprać hramadskich aktyvistaŭ. I tam adbyłosia rassłajeńnie na prystojnych ludziej i padluh. Pieravažnaja bolšaść daktaroŭ samaachviarna zmahajecca z karanavirusam, adnak chtości z doktarskich načalničkaŭ falsifikuje i ŭtojvaje realnyja ličby zachvarełych i pamiorłych ad pošaści, addaje zahady nie stavić sapraŭdnyja dyjahnazy, nie pravodzić testavańnie. Voś ža, padčas kampanii zboru podpisaŭ dajšło da taho, što niekatorych členaŭ inicyjatyŭnych hrupaŭ, aktyvistaŭ izalujuć pry dapamozie miedykaŭ, kab vyklučyć ich z vybarčaha pracesu, ci metava karajuć za parušeńnie nieabhruntavanaj izalacyi.
Pad katok represijaŭ traplajuć i žurnalisty, i pravaabaroncy. Heta chiba niepaźbiežna, bo my źjaŭlajemsia častkaj biełaruskaha demakratyčnaha hramadstva. My zmahajemsia za prava na raspaŭsiud infarmacyi, za inšyja pravy našych hramadzianaŭ, my fiksujem parušeńni pravoŭ čałavieka. Hetym my niebiaśpiečnyja dla ŭładcaŭ. Ułada płacić nam svajoj, zrazumiełaj dla ich manietaj. Mienavita tamu za apošni čas pieraśledavalisia našy kalehi pravaabaroncy Alena Maślukova ź Śvietłahorska, Aleś i Alaksandr Burakovy z Mahilova, Uładimir Vialičkin z Bresta».
«Žadańnie svabody i spraviadlivaści ŭ biełaruskich ludziej nievyniščalnaje»
«Zrazumieła, što Łukašenka chacieŭ by viarnuć situacyju ŭ krainie pad poŭny kantrol, zrabić jaje takoj, jakoj jana była jašče paŭhoda tamu. Voś tamu prykmietna ŭzmacniŭsia cisk na hramadstva. Adbyłasia kehebizacyja ŭrada i kiroŭnaha koła. Tam ciapier roznaha kštałtu hienierałaŭ — praz adnaho, kali nie bolej. Maniera i zvyčka znosin z hramadstvam u ich adpaviednyja. Miarkuju, što na etapie vybaraŭ uzrovień represijaŭ, hvałtu, cisku na biełaruskaje hramadstva budzie tolki pavialičvacca.
Ale ŭsiamu jość svaja miaža. U nas usio ž nie Paŭnočnaja Kareja i nie Uźbiekistan časoŭ Karymava. Tamu intryha baraćby častki hramadstva, jakaja žadaje źmienaŭ, z praviačaj kansiervatyŭnaj klikaj, jakaja imkniecca pakinuć usio jak jość, zastajecca. I vyniki hetaj baraćby kančatkova nie pradvyznačanyja. Usie papiarednija hady ŭładam udavałasia paśpiachova zadušyć pratesty suprać falsifikacyjaŭ vybaraŭ, suprać abjadnaŭčych inicyjatyvaŭ z Rasijaj, suprać drennaha ekanamičnaha stanovišča. Jak jano budzie hetym razam — pabačym.
Urešcie, u lubym vypadku, čym by ni skončyłasia hetaja vybarčaja kampanija, užo jaje pačatak pakazaŭ, što miljony ludziej u Biełarusi žadajuć źmienaŭ u krainie. I heta vielmi raduje. Žadańnie svabody i spraviadlivaści ŭ biełaruskich ludziej nievyniščalnaje.
U toj ža čas ułady nie hatovyja ni da praviadzieńnia demakratyčnych reformaŭ uvohule, ni da spraviadlivych i prazrystych vybaraŭ u pryvatnaści. Praviačaja kansiervatyŭnaja klika budzie imknucca ŭtrymać uładu lubym čynam, nie zvažajučy na Kanstytucyju dy inšyja zakony, jakija harantujuć biełaruskim hramadzianam ich hramadskija dy palityčnyja pravy».
«My chočam tolki adnaho: sumlennaha i prazrystaha vybarčaha pracesu»
Pravaabarončaja supolnaść Biełarusi ŭ apošniaj zajavie adznačyła, što «ŭ takich umovach nielha kazać ab praviadzieńni sumlennych i spraviadlivych vybaraŭ». Što heta značyć i na što paŭpłyvaje pryjezd misii BDIPČ ABSIE ŭ Biełaruś?
«Acenku vybaram jak biełaruskija, tak i mižnarodnyja naziralniki buduć rabić pa vynikach usioj vybarčaj kampanii. Ale ciapier uzrovień parušeńniaŭ i cisku na alternatyŭnach vyłučencaŭ dasiahnuŭ takoha ŭzroŭniu, što biełaruskija pravaabaroncy byli vymušanyja ŭhołas zapatrabavać ad uładaŭ spynić cisk i zapałochvańnie ludziej, jakija biaruć udzieł u vybaračaj kampanii.
Patencyjna karysnaj u hetaj situacyi akazvajecca rola śpiecyjalnaha dakładčyka pa Biełarusi AAN, jaki robić rehularnyja niezaležnyja dakłady pa situacyi z pravami čałavieka ŭ Biełarusi.
Kali biełaruskija ŭłady buduć praciahvać palityku masavaha parušeńnia pravoŭ biełaruskich hramadzianaŭ, u tym liku i prava na sumlennyja i spraviadlivyja vybary, kali buduć utrymlivać ich u turmach pa palityčnych matyvach, miarkuju, što Zachad moža pašyryć sankcyi suprać asobaŭ, vinavatych u hetych parušeńniach. I tady nijaki Orban nie vyratuje Łukašenku ad sankcyj.
Toje, što pryjeduć mižnarodnyja naziralniki, heta dobra. Budzie niezaležnaja acenka vybarčaha pracesu i vynikaŭ vybaraŭ. Heta ŭpłyvaje na ŭzrovień lehitymnaści biełaruskich uładaŭ i, adpaviedna, na hradus davieru da jaje na mižnarodnaj arenie.
Biełaruskija pravaabaroncy nie chočuć ničoha zvyšnaturalnaha. My chočam tolki adnaho: sumlennaha i prazrystaha vybarčaha pracesu. Kab palityčnyja batalii vyrašalisia mirna, nie praz represii i hvałt. Kab kožny hołas našych biełaruskich hramadzianaŭ-vybarščykaŭ byŭ spraviadliva ŭličany».
