Fota www.trimco.uni-mainz.de.
U Litvie na Vilenščynie pražyvaje šmat ludziej, jakija ličać siabie palakami, ale razmaŭlajuć pry hetym «paprostu». Pra heta zajaviŭ u intervju Zw.lt polski linhvist, supracoŭnik Instytuta słavistyki Polskaj akademii navuk Mirosłaŭ Jankoviak.
«Ja biełarusist i viedaju biełaruskuju dyjalektałohiju, i «prostaja mova» dla mianie źjaŭlajecca sinonimam biełaruskaj», — adznačyŭ jon, padkreśliŭšy, što polskaja mova dla hetych ludziej jość movaj «kulturnaj, vysokaj i movaj intelihiencyi».
Navukoviec paviedamiŭ taksama pra roznaść biełaruskich havorak u Litvie. Tak, u Rymšanach (Ihnalinski rajon) mocnyja ŭpłyvy paŭnočnych biełaruskich havorak i šmat ruskich słovaŭ, tady jak u astatnich rajonach Litvy pieravažajuć centralnyja biełaruskija havorki.
Mirosłaŭ Jankoviak adznačyŭ taksama, što ŭ roznych miascovaściach Vilenščyny ludzi razmaŭlajuć pa-roznamu. Tak, u Padbrodździ, Niamienčynie i Śviancianach daminuje polskaja mova, a najbolš biełaruskimi źjaŭlajucca Dzievianiški i inšyja pamiežnyja ź Biełaruśsiu rajony. «Asoby, jakija pierad vajnoj chadzili da polskaj škoły, bolš pačuvajucca palakami i ŭ ich prostaj movie budzie bolš pałanizmaŭ», — skazaŭ jon.
«Što cikava, aŭtar pieršaj hramatyki biełaruskaj movy Branisłaŭ Taraškievič pachodziŭ z-pad Łavaryšak, i možna kazać, što jaho havorka, ci jaho «prostaja mova», stała ŭ vialikaj stupieni padstavaj dla kadyfikacyi biełaruskaj litaraturnaj movy. Pamiataju, jak pieršy raz pryjechaŭ na Vilenščynu ŭ 2009 hodzie i paprasiŭ, kab ludzi razmaŭlali sa mnoj častkova pa-polsku, a častkova «pa-prostu», dyk ździviŭsia, navošta hetyja ludzi razmaŭlajuć sa mnoj biełaruskaj litaraturnaj movaj», — dadaŭ linhvist.
Mirosłaŭ Jankoviak adznačyŭ, što 90% jaho surazmoŭcaŭ nazyvali siabie palakami, vilenskimi palakami ci «piłsudskimi palakami». Pry hetym jon dadaŭ, što s apoviedaŭ miascovych ludziej vynikaje, što «paprostu» ludzi tut razmaŭlali prynamsi z druhoj pałovy XIX stahodździa.
«Ciažka skazać, ci heta biełarusy, jakija spałanizavalisia, ci palaki, jakija patrapili pad biełarusizacyju, ci litoŭcy, jakija spačatku biełarusizavalisia, a potym pałanizavalisia. Heta pytańnie dla historykaŭ. Treba było b taksama daśledavać historyju kožnaj siamji, kožnaha čałavieka. Maŭlenčaja historyja, ci pamiać maich surazmoŭcaŭ, siahaje kanca XIX stahodździa. Jak linhvist, ja dalej nie mahu siahać», — zajaviŭ supracoŭnik Polskaj akademii navuk.
Samo ž isnavańnie biełaruskaj movy ŭ Litvie navukoviec nazvaŭ fienomienam, bo pavodle roznych moŭnych teoryj biełaruskija havorki musili źniknuć za dziasiatki hod pałanizacyi, dźvieście hadoŭ rusifikacyi, a paźniej i lituanizacyi. «Ale majem XXI stahodździe, stahodździe hłabalizacyi, biarom dyktafon, idziom u viosku i majem paŭsiul čystuju biełaruskuju havorku z dobra zachavanaj strukturaj. Miarkuju, što ŭ značnaj stupieni heta vynikaje z taho, što mova hetaja, dobra zrazumiełaja inšymi narodnaściami, źjaŭlajecca vielmi dobrym srodkam kamunikacyi», — padkreśliŭ linhvist.
