«Kali viarnuŭsia dadomu, daviedaŭsia, što taty nie stała». Hutarka z kadetam, jaki vystupaŭ pa-biełarusku pierad Łukašenkam
1 vieraśnia Alaksandr Łukašenka pravioŭ adkryty ŭrok dla staršakłaśnikaŭ i studentaŭ. Adnym z samych jarkich momantaŭ lekcyi stała vystupleńnie Zachara Aŭčyńnikava — kadeta z Viciebskaha kadeckaha vučylišča. Małady čałaviek sam padniaŭ ruku, kab skazać, čym jon hanarycca ŭ svajoj krainie. Vysłuchaŭšy jaho, Łukašenka zadaŭ jamu dva pytańni. Adno ab Vialikaj Ajčynnaj vajnie, druhoje pra SSSR. Vučań chvalavaŭsia, ale havaryŭ ščyra. Błoh «Otražienije» źviazaŭsia z Zacharam, kab krychu bolš daviedacca ab im, jaho lubovi da biełaruskaj movy i cikavaści da historyi.
03.09.2022 / 13:33
Zacharu 16 hadoŭ. Jon havoryć pa-dziciačamu ščyra, ale vielmi spakojna i strymana, niby abdumvaje kožnaje słova. Jaho siamja žyvie ŭ vioscy Dryhučy Miorskaha rajona. Ciapier chłopiec taksama tam. Raskazvaje, što pryjechaŭ dadomu paśla adkrytaha ŭroka «pa siamiejnych abstavinach». Jakija, nie ŭdakładniaje. Z dvara nikudy asabliva nie vychodziŭ, tamu z tamtejšymi svoj vystup nie abmiarkoŭvaŭ. Dy i ludziej, pryznajecca, u ich krajach niašmat.
Dryhučy — maleńkaja vioska, dzie jość tolki pačatkovaja škoła. Tut chłopiec advučyŭsia čatyry hady, a potym jeździŭ pa viedy ŭ susiedni ahraharadok. Prablem z vučobaj u jaho nikoli nie było, i bližej da siomaha kłasa piedahohi paraili chłopčyku pasprabavać pastupić u himnaziju. Školnik na toj momant, jak i ciapier, zachaplaŭsia vajskovaj tematykaj i vyrašyŭ pryhledziecca da kadeckaha vučylišča.
— Vučylišča stvorana na bazie himnazii, tamu viedy tut zajmajuć značnaje miesca, dyj piedahohi mocnyja. Pieršy raz ja zavitaŭ siudy jašče da pastupleńnia, mnie spadabałasia, — tłumačyć Zachar, čamu paśla siomaha kłasa ŭsio ž abraŭ Viciebskaje kadeckaje vučylišča. — A jašče ŭ Viciebsku ŭ mianie žyvuć svajaki, i ja moh pryjazdžać da ich na vychadnyja.
Ciapier Zachar u adzinaccatym kłasie. Jaho siaredni bał za dziasiaty — 9,5, a lubimyja pradmiety źviazanyja z humanitarnymi navukami. Adzin ź ich — historyja. Joj chłopiec zachaplajecca daŭno i paśpiachova. Letaś uziaŭ dypłom 3 stupieni na abłasnoj alimpijadzie, tady ž z adnoj z vučanic jany atrymali «srebra» na respublikanskim konkursie navukovych prac. Kadety źbirali imiony vajskoŭcaŭ i mirnych žycharoŭ, jakija zahinuli ŭ Viciebskim rajonie ŭ hady Druhoj suśvietnaj vajny. Zachar pracavaŭ z archivam Minabarony RF, i heta jaho vielmi ŭraziła.
— Adna reč, kali ty viedaješ ličby tych, chto zahinuŭ, i zusim inšaja, kali bačyš imia, hady čałavieka, čytaješ, dzie i jak jon pamior, kali razumieješ, što pamirali cełyja siemji, — zhadvaje surazmoŭca. — U takija momanty pa-inšamu stavišsia da padziej vajny. Adčuvaješ, što heta było strašniej, čym ty moh sabie ŭjavić.
— A adkul u vas takaja luboŭ da historyi?
— Histaryčnyja knihi i prahramy mianie zaŭsiody cikavili. Da taho ž, dziaciej u našaj vioscy niašmat, tamu treba było prydumvać, jak zajmać čas, i ja čytaŭ. Dyj u škole pa historyi ŭ mianie byli dobryja nastaŭniki, zaachvočvali mianie zajmacca. Z hetaha ŭsio pačałosia. A ciapier ja sam časta źviartajusia da minułaha, kab lepš zrazumieć toje, što adbyvajecca zaraz.
Praŭda, stanavicca historykam Zachar nie źbirajecca. U płanach być jurystam abo advakatam.
— Spačatku ja mierkavaŭ, što źviažu svoj los z matematykaj. Naprykład, budu inžynieram, — zhadvaje kadet. — Ale dva hady tamu padumaŭ, što mnie chaciełasia b rabić niešta dobraje dla svajoj krainy. Adna z lepšych mahčymaściaŭ dla hetaha — abrać prafiesiju, jakaja budzie źviazana z hramadstvam. Tamu ja i spyniŭsia na jurfaku.
Z žadańniem rabić niešta dobraje dla svajoj krainy pryjšło i razumieńnie, što treba šukać u sabie śmiełaść havaryć pa-biełarusku: «usio ž taki ja biełarus». Z tych časoŭ kadet staŭ sprabavać pierachodzić na biełaruskuju movu ŭ paŭsiadzionnym žyćci. Ščyra pryznajecca: atrymlivajecca nie zaŭsiody i nie z usimi, ale jon imkniecca.
— Ja imknusia pavialičvać užyvańnie movy i maru, što kaliści poŭnaściu na jaje pierajdu. Pa-pieršaje, heta pryhoža, pa-druhoje — mahčymaść dać ludziam vakoł zrazumieć, što ty biełarus, — razvažaje Zachar. — A jašče nie chaču, kab mnie było soramna pierad budučymi dziećmi, kali jany raptam spytajuć: «Tata, čamu ty nie padtrymlivaŭ movy?». Tamu, kali mianie zaprasili na adkryty ŭrok da prezidenta, ja vyrašyŭ, što tut abaviazkova pavinna zahučać naša mova.
Ale ab usim pa paradku.
«Mnie zdajecca, hetia vielmi važna — havaryć toje, što dumaješ»
U Minsk na adkryty ŭrok Zachara zaprasili 25 žniŭnia. Kali jamu patelefanavali z vučylišča i skazali, što jaho vybrali dla pajezdki, jon ździviŭsia. A potym padumaŭ, što heta dobraja mahčymaść zadać pytańnie Alaksandru Łukašenku, i staŭ dumać, pra što važnaje chacieŭ by spytać. Vyrašyŭ: daviedajecca pra toje, jak dalej budzie raźvivacca biełaruskaja mova ŭ sistemie adukacyi.
— Ale 31 žniŭnia ja zrazumieŭ, što mahčymaść zadać pytańnie budzie nie va ŭsich, tamu spadziavaŭsia, što mnie prosta ŭdasca ahučyć svaje dumki, — adkazvaje surazmoŭca. — Adkaz dziaŭčynki, jakaja kazała Alaksandru Ryhoraviču, čym u Biełarusi jana hanarycca, mnie padaŭsia niaskončanym, tamu ja padniaŭ ruku, kab taksama vykazacca. Mnie zdajecca, skazać, čym ja hanarusia, heta navat lepš za majo pytańnie. Ale hetyja dumki pryjšli paśla, a ŭ toj momant ja vyzvaŭsia aŭtamatyčna. Pieršaja častka majoj pramovy prajšła bolš-mienš pa płanie. Ale kali mnie zadali dadatkovyja pytańni, zrazumieŭ, što stanovišča robicca bolš składanym. Kali ahučvaŭ svaje dumki, dumaŭ nad koždym słovam, kab nie zhańbicca.
— Zdavałasia, vy vielmi chvalavalisia.
— Trochi razhubiŭsia, ale, spadziajusia, usio vyjšła davoli dypłamatyčna. Niekatoryja pisali, što ja ledź nie raspłakaŭsia, ale nasamreč tak atrymałasia z-za taho, što ja byŭ skancentravany na adkazach. Treba było šmat čaho pierabrać u hałavie, a času było mała.
— Pakryŭdzilisia na słovy pra ślozy?
— Nie, navošta. Ludzi chvalujucca, tak byvaje. Viadoma, tryvoha ŭnutry mianie taksama była.
— A jašče było vidać, što dla vas važna adstajać svoj punkt hledžańnia.
— Mnie zdajecca, heta vielmi važna — havaryć toje, što dumaješ, bo, kali hetaha nie rabić, nie budzie raźvićcia i samastojnaści. Ale, kab ahučvać svaje dumki, patrebna śmiełaść. Padniać ruku na adkrytym uroku ŭ pieršuju čarhu było važna dla mianie samoha. Heta jak dokaz taho, što ja maju hetuju śmiełaść.
— A što było, kali adkryty ŭrok skončyŭsia?
— Niekatoryja rabiaty ź inšych delehacyj padychodzili da mianie, kab pacisnuć ruku. Ciapier šmat znajomych i nieviadomych ludziej pišuć mnie ŭ sacsietkach. U asnoŭnym dziakujuć za to, što vystupiŭ na movie, što śmieła adkazvaŭ, što ŭspomniŭ Hienryka Dmachoŭskaha z Miorščyny. Niechta žartuje, niechta chvalujecca, byccam, mohuć być niejkija nastupstvy z-za taho, što majo vykazvańnie stali raspaŭsiudžvać. Heta krychu mianie nakruciła. Ale ja nie liču, što takija pytańni pavinny być da kahości, chto ŭčora vykazvaŭsia. Pa-inšamu ja b nie pastupiŭ, tamu starajusia zachoŭvać vytrymku.
— A što vam skazali baćki, kali vy pryjechali dadomu?
— Jany nie hladzieli vystup, ale potym mama mianie pachvaliła, — adkazvaje Zachar, i hołas jaho pačynaje dryžeć: — A taty nie stała ŭ noč z 31 žniŭnia na 1 vieraśnia. Ale ja daviedaŭsia pra heta, tolki kali viarnuŭsia. Jon šeść hadoŭ zmahaŭsia z ankałohijaj. Kali ja byŭ u Minsku, mama, napeŭna, vyrašała mnie nie havaryć. Dy ja i sam nie patelefanavaŭ… Stolki ŭsiaho zvaliłasia za hetyja dni.