У Ноч музеяў у Заслаўі адкрылі Музей беларускай маляванкі 1

Маляваныя дываны Язэпа Драздовіча ў экспазіцыі новага музея. Фота: «Культура і мастацтва»

У музеі па вуліцы Дачнай, 13 выстаўлена ўнікальная калекцыя маляваных дываноў — непаўторнага прыкладу беларускага дэкаратыўнага мастацтва. Традыцыя маляваных дываноў вядомая на Беларусі з канца XIX стагоддзя, але найбольшае іх распаўсюджванне прыпала на 1930—1950-я гады. Гэты час адзначыўся актыўнай перабудовай вясковага жыцця і зменай інтэр’ера сялянскіх хат. У імкненні ўпрыгожыць сваё жытло беларусы знаходзілі найбольш танныя і менш працаёмкія альтэрнатывы дарагім карцінам, тканым дыванам ці шпалерам. 

Такой альтэрнатывай сталі маляваныя дываны, якія ствараліся на саматканым ільняным палатне або цыраце. Малюнак наносіўся пэндзлем, а таксама з дапамогай выразаных уручную з кардону, гумы ці бульбіны трафарэтаў. Існавала і змешаная тэхніка: выява па цэнтры дывана малявалася, а бардзюр наносіўся трафарэтам. Мастакі-самавукі для работы выкарыстоўвалі алейныя або клеявыя фарбы, якія самі і выраблялі.

На фарбаваным у чорны колер палотнішчы малявалі раслінны арнамент, сюжэтна-тэматычныя кампазіцыі. Майстры часта стваралі на палатне ідылічную (райскую) карціну свету згодна з уласнымі ўяўленнямі і фантазіямі. Сюжэты чэрпалі адусюль: з жыцця, з іканапісу, з рэпрадукцый карцін (у тым ліку малюнкаў на цукерачных абгортках). 

Рэканструкцыя інтэр'ера сялянскай хаты. Над дзіцячым ложкам — казачная маляванка. Фота: Tochka.by

Дыван замаўлялі ў якасці падарунка на вяселле, народзіны дзіцяці ды іншыя святы. Яны маглі быць часткай пасагу, тады на дыване змяшчалі ініцыялы маладой заказчыцы, а пра захаванне аўтарства народныя мастакі, для якіх гэтая праца была дадатковым заробкам, асабліва не думалі. 

Музей-запаведнік у Заслаўі пачаў работу па зборы калекцыі маляванак яшчэ з 1988 года, набыўшы творы Язэпа Драздовіча. Тады ж былі арганізаваны экспедыцыі на радзіму мастака — Глыбоччыну. Мастак па адукацыі, ён быў вымушаны зарабляць на жыццё, малюючы дываны, дзякуючы чаму з’явіўся ўзорны прыклад мастацкага сінтэзу народнага і прафесійнага. Музею-запаведніку ўдалося здабыць вялікую калекцыю маляваных дываноў Драздовіча, якая цяпер складаецца з 32 работ. Яшчэ 28 дываноў захоўваецца ў музеі культуры і побыту ў Германавічах, дзе мастак калісьці стварыў культурны асяродак.

У музеі-запаведніку таксама захоўваецца 11 з 13 вядомых маляваных дываноў народнай мастачкі са Случчыны — Алены Кіш. Цікавасць уяўляюць маляваныя дываны мастакоў-самавукаў М. Марозькі, Г. Кузаўкова, І. Ворсы, Ф. Сухавілы, Н. Зосіка, Я. Вайцешык.

Частка экспазіцыі, прысвечаная творчасці Алены Кіш. Фота: «Культура і мастацтва»

Агулам экспедыцыі па беларускіх рэгіёнах дазволілі музею-запаведніку сабраць найвялікшую калекцыю маляваных дываноў у краіне — больш за 250 адзінак. 

Такая вялікая колькасць прадметаў у калекцыі і рост цікавасці беларусаў да гэтага віду інсітнага (наіўнага) мастацтва падштурхнулі Гісторыка-культурны музей-запаведнік «Заслаўе» да стварэння асобнага музея ў сваёй структуры.

Маляваныя дываны з кветкамі і райскімі птушкамі. Фота: Realt.by

Пад музей адведзены будынак былога флігеля палаца Пшаздзецкіх (дарэчы, у іх мінскім палацы цяпер размяшчаецца мастацкая галерэя Міхаіла Савіцкага), уладальнікаў Заслаўя ў XVIII — XIX стагоддзях. Па некаторых звестках, тут размяшчалася палацавая бібліятэка, карцінная галерэя і сцэна для тэатральных выступленняў падчас буйных кірмашоў, што праводзіліся ў Заслаўі чатыры разы на год, і розных святаў. Але ў наш час будынак выглядае як тыповая пабудова ў якім-небудзь аграгарадку: персікавая афарбоўка сцен, пластыкавыя вокны, вішнёвая металачарапіца ды падшыўка даху сайдынгам.

З вонкавым выглядам выразна кантрастуе сучасны дызайн экспазіцыі, распрацаваны наваполацкай кампаніяй «Мастак-сэрвіс». Прадуманае асвятленне дапамагае засяродзіць увагу на творах. Прастору музея пад розныя патрэбы дазваляюць хутка мадэрнізаваць мабільныя перагародкі. Сярод сучасных навінак — VR-акуляры, з дапамогай якіх наведвальнікі могуць трапіць у прастору маляванага дывана.

Шырокую папулярнасць маляваныя дываны набылі ў апошнія гады, калі беларусы ўсвядомілі сябе паўнавартаснай нацыяй і перасталі саромецца сваёй культуры, асабліва сялянскай. Наіўныя вобразы з маляванак першай паловы XX стагоддзя, як выявілася, добра пераклікаюцца з сучаснай мастацкай і масавай культурай. «Мемныя» львы з дываноў Алены Кіш ці маляваныя пейзажы Драздовіча былі перанесены ў якасці прынтаў на моладзевыя світшоты, шоперы, сталі стыкерамі ў месенджарах і налепкамі на ноўтбуках. Можна сказаць, што гэтая традыцыя здабыла другое жыццё, але вялікія пласты беларускай культуры яшчэ толькі чакаюць, калі на іх нарэшце звернуць увагу.

Ф. Раўбіч

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ