Фота: асабісты архіў гераіні
Гэта яе каваныя вырабы ўпрыгожваюць станцыю метро «Кавальская Слабада», пасольства Ватыкана ў Мінску, храм-помнік у гонар Усіх Святых, мікрараён Новая Баравая. Каваныя вырабы беларускай жанчыны-каваля знаходзяцца ў калекцыях айчынных і замежных музеяў у Літве, Расіі, Украіне, Германіі, Польшчы, Аўстрыі, ЗША.
«Разумела, што іду не туды і не з тымі»
Пасля школы Марыя паступіла ў Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт на спецыяльнасць «настаўнік чарчэння і малявання». Але не скончыла ВНУ.
«Трапіла зусім не ў сваё асяроддзе. У асяроддзі дзяўчат-мастачак, будучых настаўнікаў я востра разумела, што іду не туды і не з тымі. Хутчэй за ўсё, адбіваліся дзіцячыя гады ў мужчынскім калектыве, бо я расла ў сям'і з двума братамі, бацькам і дзядулем. З дзяцінства стваральная ручная праца была заўсёды побач.
На кантрасце, у жаночым калектыве, я дакладна вызначылася, чым хачу займацца. Таму развярнулася на 180 градусаў — вырашыла паступаць у Акадэмію мастацтваў, выбраўшы кірунак — мастацкая апрацоўка металу.
Вядома, бацькі знерваваліся, даведаўшыся, што я кідаю педагагічны ўніверсітэт і іду вучыцца на каваля, але не адгаворвалі. Ведалі, што любыя аргументы будуць бескарыснымі», — успамінае Марыя.
Фота: асабісты архіў гераіні
Пасля заканчэння Акадэміі мастацтваў дзяўчына звярнулася ў раённую адміністрацыю па субсідыю для прадпрымальнікаў-пачаткоўцаў. Атрымала бязвыплатную дапамогу ў 400 даляраў і заснавала мастацка-вытворчае аб'яднанне ТАА «Артаб'ект». Грошай хапіла на куплю вуглашліфавальнай машыны, металу і арэнду кузні.
«Артаб'ект» да гэтага часу праектуе і вырабляе эксклюзіўныя каваныя агароджы, малыя архітэктурныя формы, мэблю, прадметы інтэр'ера. За час працы былі створаныя аб'екты для многіх юрыдычных і прыватных асоб.
«Зменяцца пакаленні, а работы застануцца»
Праца ніколі не ператворыцца ў руціну, апісвае плюсы сваёй прафесіі Марыя.
«Метал — вельмі ўдзячны матэрыял. Хоць уласцівасці металу мне вядомыя ўжо даўно, тым не менш я ўсё яшчэ працягваю адкрываць яго новыя магчымасці. Мне здаецца, што патэнцыял чорнага металу бясконцы, з ім можна працаваць усё жыццё.
Аднак мастацкае каванне прадугледжвае і вялікую адказнасць перад грамадствам ды сабой, — прызнаецца мастачка. — Арт-аб'екты з металу вытрымліваюць мінімум 500 гадоў. Зменяцца пакаленні, а працы застануцца.
Ніхто не ведае, якім будзе грамадства праз паўтысячы гадоў, таму трэба працаваць з металам, думаючы пра будучыню, пра сваю рэпутацыю. Усведамленне даўгавечнасці работ — гэта моцная матывацыя.
Лічу, што мне пашанцавала: у мяне выдатная праца».
Скульптура на станцыі метро «Кавальская Слабада». Фота: асабісты архіў гераіні
Марыя гаворыць пра сваю працу з лёгкасцю. Аднак кавальская справа лічыцца фізічна цяжкім відам дзейнасці: трэба быць гатовым пераносіць высокія тэмпературы і фізічныя нагрузкі.
«Мы працуем з агнём, са станкамі. З прафесійных захворванняў — праблемы з лёгкімі (пыл пры рэзанні металу) і са слыхам (гучныя гукі). Аднак, выконваючы тэхніку бяспекі, можна пазбегнуць траўматызму і мінімізаваць рызыку для здароўя. Для гэтага не трэба эканоміць на сродках індывідуальнай абароны, працаваць у навушніках, запаўняць журналы па тэхніцы бяспекі.
Акрамя таго, пры правільна выбудаваных бізнэс-працэсах жанчыне-кавалю не заўсёды прыйдзецца выконваць цяжкую фізічную працу. Майстэрня можа абзавесціся мужчынамі — наёмнымі супрацоўнікамі або партнёрамі па працы».
Фота: асабісты архіў гераіні
«Самы цікавы і прыгожы этап працы — каванне. Ты кладзеш загатоўку ў горан, награваеш да высокай тэмпературы, а затым механічна ўздзейнічаеш на яе малатком або пнеўмамолатам, надаючы форму. Аднак гэтаму працэсу папярэднічае шмат падрыхтоўчых малапрыемных працэдур.
Наступная апрацоўка таксама займае працяглы час і спалучаная з пылам, брудам і сажай. Калісьці мне даводзілася займацца ўсім працэсам ад пачатку да канца. Зараз сама непасрэдна падключаюся толькі на этапе кавання. Усё астатняе робяць мужчыны-кавалі — мае партнёры».
90% працоўнага часу Марыя праводзіць у ноўтбуку — рыхтуе макеты і дызайн, бо каваль XXI стагоддзя — гэта не толькі чалавек, які ўмее адчуваць метал, але яшчэ і дасведчаны юзер.
«Кавалі бываюць розныя. Камусьці базавых навыкаў больш чым дастаткова, але гэта не мой выпадак. Пры працы з металам мне даводзіцца выкарыстоўваць такія дарагія тэхналогіі, як, напрыклад, станкі лазернай рэзкі. Зборачныя чарцяжы, раскрой дэталяў, праектаванне — усё гэта робіцца ў праграмным забеспячэнні».
Па словах Марыі, спатрэбяцца і іншыя навыкі. Так, для зносін з замежнымі заказчыкамі неабходна веданне англійскай мовы. Карыснымі будуць анлайн-курсы па прасоўванні брэнда за мяжой.
Фота: асабісты архіў гераіні
Здавалася б, жанчыне-кавалю ў нашай рэальнасці даводзіцца ўвесь час сутыкацца з гендарнай дыскрымінацыяй. Аднак Марыя кажа, што ніколі не сустракалася з прадузятым стаўленнем з боку заказчыкаў або мужчын-кавалёў. Нават наадварот.
«З дыскрымінацыяй сутыкнулася толькі ў прыёмнай камісіі Акадэміі мастацтваў, калі прыйшла вучыцца на каваля. Мне сказалі: «Паглядзі на сябе! Які з цябе каваль?» — але мяне гэта не спыніла.
Я абсалютна ўпэўненая, што выбар традыцыйна мужчынскай прафесіі прывёў мяне ў пункт поспеху. Гендарная неадпаведнасць давала мне толькі плюсы. Па-першае, мяне добра запамінаюць, не трэба называць сябе двойчы. Па-другое, многія хочуць эксклюзіўнае «жалеза», выкананае менавіта жанчынай-кавалём.
Фота: асабісты архіў гераіні
«Канкурэнцыі практычна не засталося»
На кавалёў, распавядае Марыя, у Беларусі попыт вялікі, таму што іх «амаль не засталося». Канкурэнцыя ў гэтай сферы невялікая.
«Я больш працую як мастак, а не як вытворца. У мяне, як у мастака-каваля, канкурэнцыі практычна не засталося. На вялікі жаль, не засталося. Яшчэ некалькі гадоў таму выдатных кавалёў-мастакоў было шмат. Пасля хтосьці з'ехаў, хтосьці з-за ўзросту пакінуў гэты свет».
Ці значыць гэта, што каванне вырабаў пры адсутнасці канкурэнтаў прыносіць добры заробак? Не зусім так.
«Раней да нас паступала шмат заказаў з краін ЕС, у прыватнасці, з Нарвегіі. Але цяпер заходнія заказчыкі не могуць перавесці нам грошы, а мы не можам даставіць ім гатовую прадукцыю з металу. Пераарыентавацца на краіны СНД мы не змаглі, бо з нашымі цэнамі мы там неканкурэнтаздольныя.
У Расіі і другіх постсавецкіх краінах іншыя эканамічныя ўмовы, нізкая падатковая база або іншы фактар, але мы па цэнах не можам спаборнічаць з іх кавалямі, таму на даным этапе працуем толькі на рынку Беларусі. Робім каваныя арт-вырабы для ўладальнікаў катэджаў. Акрамя таго, за апошні год я прадала некалькі сваіх скульптур прыватным афіцыйным галерэям Беларусі.
Увогуле рынак каваных вырабаў у Беларусі невялікі. Нацэнка на вырабленую прадукцыю ў нас у найлепшым выпадку 9%. Калі цяпер пачаткоўцу пачынаць гэты бізнэс, то наўрад ці ён прынясе даходы, здольныя забяспечыць узровень жыцця хоць бы на сярэднім узроўні.
Галоўная частка выдаткаў — заробкі супрацоўнікам, калі такія маюцца. Жалеза каштуе нядорага — 4 рублі за кілаграм, прывозяць яго з Расіі. Хоць яшчэ нядаўна метал каштаваў адзін даляр за кілаграм, дастаўляўся з Украіны.
На другім месцы ў артыкулах выдаткаў — расходныя матэрыялы для інструментаў: зварачны дрот, газы, крапеж і інш. У майстэрні няма дарагіх станкоў лазернай рэзкі, таму гэтая частка працы аддаецца на аўтсорс. Таксама трэба ўлічыць арэнду памяшканняў пад майстэрню.
Фота: асабісты архіў гераіні
Плюсам эксклюзіўнай арт-майстэрні на вузкім рынку з'яўляецца тое, што можна ашчадзіць грошы на прасоўванні.
«З 2010 года «Артаб'ект» наогул не займаўся прасоўваннем паслуг. Заказчыкі самі знаходзілі нас. Дзеля эксперымента я калісьці падключыла рэкламу, але не заўважыла росту прыходу заказаў. Таму да рэкламы мы больш ніколі не вярталіся», — распавядае Марыя.
А вось і лайфхакі, якімі могуць скарыстацца пачаткоўцы мастакі-скульптары, каб знайсці першых кліентаў. Марыі ў гэтым дапамог універсітэцкі нэтворкінг і арэнда памяшкання ў асяроддзі аднадумцаў-прадпрымальнікаў.
«У Акадэміі мастацтваў была кафедра падрыхтоўкі дызайнераў інтэр'ера. Выпускнікі кафедры рэкамендавалі мяне сваім заказчыкам. Так я атрымала першага кліента — вырабіла для яго падстаўку перакіднога календара. Затым нейкі час я арандавала офіс у будынку моладзевай сацыяльнай службы: на яго базе быў створаны інкубатар малога бізнэсу.
Гэты інкубатар прадпрымальніцтва даў мне шмат карысных кантактаў. Завязаліся знаёмствы з праекціроўшчыкамі, дызайнерамі, вытворцамі мэблі, аддзелачнікамі, будаўнічымі кампаніямі».
Цяпер Марыя актыўна рыхтуецца да фестывалю Burning Man. Гэта найбуйнейшы ў свеце фестываль мастацтваў і радыкальнага самавыяўлення, які штогод праходзіць у пустыні Блэк-Рок у Невадзе, ЗША. Працуе над скульптурай, якую павязе на арт-мерапрыемства з наведвальнасцю ў 80 тысяч чалавек.
Чытайце таксама:
Упершыню на фестывалі Burning Man будзе прадстаўлена праца беларускай мастачкі
