У Аксаны заўсёды жылі вулічныя сабакі і каты, але пасля зайца ў доме пасяліліся гадаванцы-інваліды, у тым ліку сабакі Джэк і Калясік, аднаго з якіх пераехаў цягнік, а ў іншага стралялі. Дзеля ўлюбёнцаў жыхарка Слоніма прадала кватэру і разам з сям'ёй пераехала ў трохпавярховы катэдж за горадам. Цяпер у зааінтэрнаце жыве 86 катоў, 26 сабак і 8 авечак.
«Мяне ніхто не сустракаў з працы так радасна, як сабакі»
— Днямі памерла бабуля, і яе блізкія папрасілі, каб я забрала ката: больш за ім прыглядаць няма каму. Падобнае здараецца кожны дзень. На прадпрыемстве ашчэніўся сабака, каля крамы блукае кацяня, гаспадары выкінулі з машыны сабаку або з'язджаюць за мяжу і не могуць павезці гадаванца — і людзі звяртаюцца да мяне. Пытаюся: «Можа, вы самі што-небудзь зробіце?» Адказ адмоўны, ніхто не хоча несці адказнасць. А я, калі ўжо ўзялася, павінна давесці да канца.
Так, бывае цяжка, але здавацца нельга. Бо гэта шчасце, калі хворая або параненая жывёла выжывае. Яшчэ больш я радуюся, калі яна ўстае на лапкі і самастойна ходзіць у туалет. Як тут скажаш, што ўсё надакучыла, ці выганіш іх на вуліцу? Я нават родным кажу, каб яны, калі я памру, кінулі гадаванцаў у адну магілу са мной. Таму што нікому яны не патрэбныя і наўрад ці здабудуць новых гаспадароў, — кажа Аксана, а за яе спінай, на агароджаным сеткай лужку, носяцца сабакі.
«Яны вельмі любяць абдымацца», — дадае жанчына, адкрываючы гараж. Вонкі, скуголячы, віляючы хвастамі і нецярпліва штурхаючыся, выскоквае сабак пятнаццаць. Маленькія і вялікія, пародзістыя і дваровыя, яны ўзбуджана куляюцца ў паветры і ўстаюць на заднія лапы, каб лізнуць гаспадыню ў твар. Раз-пораз уступаюць у сутычку з суродзічамі, і тады Аксана, узяўшы «пакаралачку» — гімнастычную палку, разнімае іх.
Гэта яшчэ не ўсё, некалькі барбосаў застаюцца на канапах і ляжаць на дыване ў гаражы. А ўжо за сцяной пачынаюцца ўладанні катоў. Арыенцір — паліца ў дзвярах, даверху набітая лекамі. І калі гаспадыня прымае толькі таблеткі ад спазмаў, то ў аптэчцы чатырохногіх, здаецца, ёсць усё: кропельніцы, антыбіётыкі, абязбольвальныя і кроваспыняльныя прэпараты. У прынцыпе, нічога дзіўнага: Аксана адна, а жывёл больш за сотню, і яны паўсюль: на батарэях, кухонных стальніцах, у ванным пакоі.
— Пачалося ўсё з сям'і і дзяцінства. Іду са школы, бачу параненага голуба або кацяня і цягну іх дадому. Бацькі і слова не сказалі, яны былі толькі за. Праўда, мама забараняла трымаць у кватэры сабак, хоць бацька вельмі хацеў іх завесці. Затое ў нашым доме заўсёды былі каты, — вяртаецца да вытокаў жанчына.
У пачатку 2000-х яна з'ехала на заробкі ў Іспанію. Стоячы ў чарзе, каб паслаць родным грошы, Аксана пазнаёмілася з Андрэем, сваім будучым мужам. Дзесяць гадоў муж і жонка, не ведаючы бед, жылі ў Валенсіі, дзе ў іх нарадзіўся сын (яшчэ адзін сын, у Аксаны ўжо было дзіця ад першага шлюбу). А потым у краіне пачаўся крызіс, і мігрантаў звольнілі. Яны вярнуліся ў Беларусь, на радзіму галавы сямейства, прыхапіўшы з сабой рудога іспанскага ката, якога Андрэй падабраў на вуліцы.
Першы час жанчына працавала швачкай на слонімскай фабрыцы мастацкіх вырабаў, але пазней уладкавалася на рынак — і тут панеслася. Аксана не шукала жывёл, яны знаходзілі яе самі.
— На градусніку мінус 25. Мы з дзяўчынкамі п'ём каву і чуем: жаласна мяўкае маладзенькая кошка. Я прынесла яе ў ралет, пакарміла, а праз некалькі дзён аднесла дадому. Так у нас пасялілася Буся. Праз час на рынак прыйшоў шчанюк, сеў да мяне на ногі і глядзіць. Я хацела аддаць Машу ў добрыя рукі, але дзеці прасілі: «Мамачка, не аддавай, мы будзем яе глядзець». Тут ужо я нічога не магла зрабіць, прыйшлося даць прытулак і ёй.
Прайшло яшчэ два месяцы, і ў мой ралет звяртаецца бяздомная бельгійская аўчарка. Мы з мужам раскладвалі тавары, а яна раз — і села ў машыну Андрэя. Ён кажа: «Давай возьмем, будзе Машы сяброўка». Сказана — зроблена, — успамінае суразмоўца.
У той час яе сям'я жыла ў кватэры на першым паверсе. Часта здаралася, што пад балконам людзі пакідалі гадаванцаў. А часам сумкі з кацянятамі і шчанюкамі прыляталі ў вокны. Выкінуць іх назад не дазваляла сумленне.
— Мы з Андрэем хацелі завесці трэцяе дзіця, але ў нас два разы не атрымалася. Калі б не гэта, жывёл не было б. У мяне велізарны нерастрачаны патэнцыял любові. Калі муж ад'язджаў у рэйс, я ішла да старэйшага сына Сашы, каб пацалаваць. Ён вырываўся з абдымкаў, і тады я спрабавала прылашчыць Віцю. Ён таксама ўпіраўся: «Мама, адстань». А каго мне яшчэ абдымаць? Мне трэба кагосьці даглядаць, хадзіць за ім, але такога чалавека не было. Таму мая ўвага сканцэнтравалася на жывёлах, — тлумачыць гаспадыня.
Яе муж, дальнабойнік па прафесіі, цяпер у рэйсе, а сыны выраслі і з'ехалі — адзін у Мінск, другі ў Гродна. Так што ўся гаспадарка ляжыць на яе плячах.
«Сусед прыйшоў з касой усіх забіваць, таму што сабакі гучна брэшуць»
Колькасць пухнатых пастаяльцаў імкліва расла. З гэтым трэба было тэрмінова нешта рабіць, бо чатырохпакаёвай кватэры ўсё ж такі не хапала, каб размясціць 20 катоў і 5 сабак. Гаспадары выставілі яе на продаж і сталі выбіраць жыллё. Участак у вёсцы Чэмеры ў 25 сотак з высокім плотам і хлявамі, дзе цяпер жывуць авечкі-газонакасілкі, Аксана з мужам набылі праз год пошукаў.
Новыя ўладальнікі трохпавярховага асабняка зыходзілі з таго, што ім і чатырох пакояў хопіць, а вось жывёлам можа спатрэбіцца цэлых дзесяць. Улюбёнцам адвялі ўвесь першы паверх, але паступова яны захапілі астатнюю тэрыторыю. Квадратныя метры, зрэшты, выразна размеркаваны: у адным памяшканні здаровыя сабакі, у другім — сабакі перад кастрацыяй, у трэцяй — інваліды. Тое ж і з катамі: прышчэпленыя і стэрылізаваныя жывуць асобна ад тых, каму яшчэ трэба будзе гэта перажыць. Толькі на трэцім паверсе, у пакоі старэйшага сына Аксаны, суседнічаюць адразу трое: ягня Чабурашка, якога знаёмыя жанчыны знайшлі на трасе пад Пружанамі, сабака Персіваль, ад якога адмовілася заводчыца, і кошка з вірусам імунадэфіцыту.
— Пакуль жылі ў кватэры, складана было ў адзіночку выгульваць сабак. Да абеду я працавала на рынку, потым бегла дадому і па чарзе тройчы ў дзень выводзіла сабак на вуліцу — і так тры разы ў дзень. Цяпер лягчэй: у сваім доме адкрыеш дзверы — і чатырохногія пабеглі па сваіх справах. Хоць усё роўна даводзіцца нялёгка. Я ўстаю а восьмай раніцы, раблю абыход, правяраючы, ці ўсе жывёлы на месцы. Адначасна наліваю ваду, насыпаю корм — у дзень на ўсіх трэба прыкладна 30 кілаграмаў — і гляджу, ці ўсе ядуць. Калі хто ўбаку, значыць, захварэў, паедзем да доктара. Толькі бліжэй да абеду я прыводжу сябе ў парадак і снедаю. І тое пра іх не забываю: паглядзіць хто жаласна — кіну кавалачак бутэрброда, — апісвае свой распарадак суразмоўніца.
Далей па раскладзе прыбіранне. Задач з такой колькасцю падапечных хапае, і Аксана не заўсёды паспявае зрабіць, што планавала. Яна хацела б наняць памочніцу, але знайсці жанчыну, якая б гэтак жа адчайна ўпадабала б катоў і сабак, пакуль не ўдалося. Наадварот, некаторыя супраць таго, каб уладальніца трымала гадаванцаў. Лічаць, што іх трэба ўсыпіць.
— Калі мы толькі-толькі пераехалі сюды, суседзі падкідвалі жывёл на наш двор. Яны пагражалі нам, нават прыходзілі забіваць. Як цяпер памятаю: на гадзінніку палова сёмай, да нас прыходзіць мужчына з касой у руках усіх рэзаць, таму што сабакі брэшуць. Я выклікала міліцыю. Нейкі час было ціха, але потым яшчэ адзін сусед адкрыў брамку і выпусціў сабак. Уцяклі толькі два. Аўчарка адразу ж вярнулася, а Марту, адну з першых улюбёнак, шукалі два дні. Я тады ледзь не звар'яцела. Цяпер мае вароты і дзверы заўсёды на замку, а на тэрыторыі ёсць камеры, каб, калі што здарыцца, паглядзець, у чым справа, — каментуе жанчына.
Паводле яе слоў, усе гадаванцы жывуць легальна: яны прапісаны ў доме і зарэгістраваныя ў сельсавеце. Кожны месяц яна плаціць 33 рублі за ўтрыманне падапечных. Акрамя таго, яны застрахаваныя — калі хто-небудзь з іх ўкусіць або моцна напалохае госця, той атрымае кампенсацыю. Сабакі Аксаны, трэба сказаць, не кусаюцца, але паводзяць сябе вельмі актыўна, жадаючы, каб іх пагладзілі або пачухалі жывот.
— Некаторыя скардзяцца на валанцёраў, маўляў, яны збіраюць чужыя грошы і выдаткоўваюць іх на свае патрэбы. Але ў мяне выразная справаздачнасць. У жывёл свая пластыкавая картка, куды паступаюць ахвяраванні, у мяне свая. Кожны месяц я раблю выпіскі з рахункаў. Так што праблема хутчэй у тых, хто выкідае сваіх гадаванцаў, — дзеліцца меркаваннем Аксана. — Ні разу за ўсе гады не было такога, каб знайшліся гаспадары маіх катоў ці сабак і хацелі іх забраць. Бывае, з'яўляюцца ахвотныя здабыць любімца, але я, перш чым аддаць каго-небудзь, доўга размаўляю з патэнцыйным уладальнікам, сачу, каб ён быў непітушчы, гляджу жыллёвыя ўмовы. Здаралася, што я давярала жывёл, а пасля даведвалася, што здарылася бяда: альбо ўчастак не абгароджаны, альбо сабаку пасадзілі на ланцуг. Я катэгарычна супраць такога: праз гэта ў сабак ламаецца псіхіка.
«Будзе не 120, а 1200»
Апошнім пасяленцам у «ноевым каўчэгу» стаў лабрадор Анегін, якому два тыдні таму папрасілі даць прытулак іншыя валанцёры. Спярша Аксана хацела адмовіцца, але не змагла. Як гэта — яна будзе піць каву, а сабака будзе паміраць на вуліцы ад наступстваў укусу кляшча? А калі яна злічыла жывёл, «ледзь не звар'яцела»: не чакала, што іх колькасць пераваліла за сотню.
Пры гэтым жанчына памятае мянушкі, гісторыі і хваробы ўсіх гадаванцаў — амаль усе выпадкі крытычныя, хоць у яе і няма ветэрынарнай адукацыі. Ката Барсіка, напрыклад, у Мінску на Налібоцкай, 33, збіла машына. У міні з Прытыцкага, 7, няма лапы. А лайку і алабая, сабак, якія павінны быць па 50 кілаграмаў, а важылі менш 20, канфіскоўвалі з міліцыяй з сям'і, якая карміла сабак сырым бураком.
Часам візіт у клініку неабходны адразу некалькім падапечным. Не ўсе таксісты згаджаюцца ўзяць іх у салон, але ёсць адзін, хто заўсёды гатовы даставіць чатырохногіх па адрасе. Карціна пацешная: жанчына з пераноскамі і пяццю ланцужкамі ў руках спрабуе размясціць улюбёнцаў у вялікай машыне. Калі ж ёй раптам трэба з'ехаць па сваіх справах, пакінуўшы касматых дома, яна наймае вартаўніка, каб той падтрымліваў парадак у катэджы і сачыў, каб чацвераногія не пабіліся.
Самае складанае — гэта не вылечыць жывёлу, а знайсці ёй годную сям'ю, якая клапацілася б пра гадаванца лепш, чым Аксана. Сёлета новых гаспадароў знайшлі толькі 5 катоў і 10 сабак. Астатнія ці не спадабаліся патэнцыйным уладальнікам, ці вярнуліся назад у дом жанчыны.
— Я баюся адкрываць прытулак. Людзям толькі скажы гэтае слова, і яны тут жа прывязуць дакучлівых жывёл. Тады ў мяне іх будзе не 120, а 1200. У ідэале — калі б да мяне прыязджалі нагледзець сабе сабаку ці ката, які стане не рэччу, а часткай сям'і. Я была б шчаслівая ад усведамлення, што іх прытулілі добрыя гаспадары, — кажа Аксана.
